به گزارش روابط عمومی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نشست کتاب‌خوان تخصصی «فرهنگ علوی»، سه‌شنبه، پنجم بهمن‌ماه با سخنرانی دکتر محمود جنیدی‌جعفری، دکتر محمدعلی مشایخی‌پور، دکتر فاطمه احمدی از پژوهشگران حوزه علوم دینی و جمعی از مشتاقان فرهنگ علوی در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

محمود جنیدی‌جعفری، رئیس مرکز تحقیقات امام علی(ع) در این نشست به تشریح مهمترین فعالیت‌های این مرکز پرداخت و گفت: یکی از فعالیت‌های تخصصی ما در مرکز امام علی(ع) بحث ترویج فرهنگ علوی است که به تحقیق و پژوهش درباره ابعاد گوناگون زندگی امام علی(ع) می‌پردازیم. با توجه به اقداماتی که جریان‌های انحرافی و افراطی به نام اسلام انجام می‌دهند، یکی از وظایف مهم ما مقابله با این فرهنگ انحرافی است.

جنیدی با اشاره به فعالیت‌های بین‌المللی مرکز تحقیقات امام علی(ع) گفت: این مرکز در سالی که گذشت چهارمین همایش بین‌المللی امام علی پژوهی را با حضور اندیشمندانی از کشورهای مختلف و ادیان مختلف از سراسر جهان برگزار کرد و در سال آینده و در پنجمین همایش، کار اشاعه و ترویج مفاهیم علوی را به قدرت و قوت بیشتری پیگیری خواهیم کرد تا بتوانیم با ارتباط موثر با مراکز فرهنگی در کشورهای مختلف، گامی مهم در شناساندن صحیح فرهنگ علوی برداریم.

پارسایی آنگاه خلافت؛ بررسی مفهوم پارسایی برگرفته از آموزه‌های نهج‌البلاغه

رئیس مرکز تحقیقات امام علی(ع) به معرفی کتابی از خود با «پارسایی آنگاه خلافت» پرداخت و گفت: در ادامه ارتباطی که در این سال‌ها با مراکز فرهنگی کشورهای دیگر برقرار شد، مسئولان دانشگاه دولتی ایروان در ارمنستان، علاقه‌مند بودند که بتوانند در دانشگاه خود بر روی مبحثی در حوزه اسلام‌شناسی کار کنند. در همین جهت کتاب «پارسایی آنگاه خلافت» که مجموعه مباحثی در حوزه امام علی پژوهی بود، از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران در اختیار این دانشگاه قرار گرفت.

وی افزود: مسئولان دانشگاه دولتی ایروان پس از ارزیابی این کتاب در شورای ارزیابی دانشگاه خود، به مرکز تحقیقاتی امام‌(ع) اعلام کردند که آمادگی دارند تا این اثر را با آرم دانشگاه دولتی ایروان و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران برای تدریس در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در اختیار دانشجویان خود قرار دهند. آنها اعلام کردند که ما در دپارتمان ایرانشناسی، دانشجویان بسیاری در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری داریم که رشته زبان و ادبیات فارسی می‌خوانند. ما قصد داریم ضمن اینکه دانشجویان ما با فرهنگ علوی آشنا می‌شوند، پندها و آموزه‌های اخلاقی آن را نیز دریافت کنند.

جنیدی ادامه داد: به طور کلی این اثر، کتابی‌ است در زمینه پارسایی، که بخش آغازین‌ آن برگرفته از آموزه‌های نهج‌البلاغه است. این کتاب در بخش اول خود به موضوعات مختلفی می‌پردازد، از جمله اینکه به‌راستی پرهیزگار کیست؟ چه کسی پارساست؟ و کدامین مومن متقی است؟ در ادامه سعی کردیم تا با بهره‌گیری از گفتار امام علی(ع)، پاسخ این پرسش‌ها را مطرح کنیم.

رئیس مرکز تحقیقات امام علی(ع) درباره بخش دوم این کتاب نیز توضیح داد: بخش دوم این کتاب نگاهی کوتاه به‌ خلافت دارد، به طور که با مراجعه به متون تاریخی، شواهدی از طبری، ابن ابی الحدید و... ارائه شده است. در این بخش اشاره شده که اساس حکومت امام علی(ع) خدا محوری بود و در گفتار، رفتار و کردارشان همواره به خدا فکر می‌کردند، حکومت را به عنوان یک وسیله می‌دیدند نه به‌عنوان هدف. وسیله‌ای برای پیاده کردن احکام خدا و آشنایی مردم با منبع فیض.

مبانی اسلامی در اخلاق کار از دیدگاه امام علی(علیه السلام)

در بخش دیگری از این نشست محمدعلی مشایخی‌پور، به معرفی کتاب خود با عنوان «اخلاق کار از دیدگاه امام علی(ع)» پرداخت و گفت: کاری که بنده در زمینه امام علی پژوهی انجام دادم، بحث اخلاق کار در نهج‌البلاغه است. مهمترین دلیلی که باعث شد به سمت انتخاب این موضوع بروم، علاقه شخصی به این موضوع بود تا بتوانم برای کاربردی کردن مفاهیم نهج‌البلاغه در زندگی خودم قدمی برداشته باشم.

وی افزود: معتقدم که موضوع اخلاق، بحث گمشده جامعه بشری است و به همین دلیل زمانی که در این حوزه مطالعاتم را روی نهج‌البلاغه آغاز کردم به شدت احساس کردم جامعه امروز بشری نیازمند این آموزه‌ها هستند.

این پژوهشگر علوم دینی درباره عنوان کتاب «اخلاق کار از دیدگاه امام علی(ع)» توضیح داد: برخلاف نظر بسیاری از مکاتِب که انسان را محور کارهای خود قرار داده‌اند، دین اسلام با نگاهی همه جانبه به مقوله کار، توجه به خداوند، انسان و جهان را مدنظر قرار داده است. در این پژوهش سعی شده با استفاده از آیات قرآن و روایات معصومین (علیهم السلام) به ویژه با تکیه بر بیانات گهربار امام علی(علیه السلام) مبانی اسلامی اخلاق کار مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

مشایخی‌پور ادامه داد: این کتاب برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد من است که با تغییراتی در قالب کتاب به چاپ رسید. در بخشی از این کتاب تاریخ و مفاهیم مورد نیاز مانند مفهوم اخلاق، علم اخلاق، اهمیت اخلاق، انواع پژوهش‌های اخلاقی، ارتباط اخلاق و کار و انواع کار بررسی شده در ادامه به مبانی و اصول اخلاق کار در سه محور، «خداشناختی»، «انسان شناختی» و «جهان شناختی» پرداخته شده است.

وی با اشاره به برخی آیات و روایات در زمینه کار و کسب حلال گفت: به عبارتی با هم‌بینی آیات و روایات نتیجه گرفتیم که با نگاه به خالقیت خداوند، پرداختن به اخلاق کار ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. در آموزه‌های ما آمده که مالکیت هرچه که در این جهان وجود دارد از آن خدا است. حضرت علی(ع) نیز می‌فرمایند، اگر به طاعت خدا عمل کنیم، آنگاه مالک می‌شویم. پس آیا انجام طاعت خدا در حوزه کار می‌تواند چیزی جز اخلاق کار باشد؟ امام علی(ع) می‌فرمایند عبادت برترین جزء کسب حلال است.

این پژوهشگر علوم دینی تأکید کرد: ما همه این تعاریف را کنار هم قرار دادیم و نتیجه گرفتیم که با نگاه به خالقیت خداوند، انسان جز برای کسب حلال خلق نشده است. به عبارت دیگر اگر کسب اخلاق نباشد توفیقی برای کسب حلال حاصل نخواهد داشت. همچنین بخش بعدی این کتاب نیز به «غایت‌شناسی اخلاق کار» در سه محور «عوامل و زمینه‌های رشد اخلاق کار»، «موانع اخلاق کار» و «آثار و نتایج رعایت اخلاق کار» اشاره دارد.

مثل‌ها و مثل‌واره‌ها نشان‌دهنده تأثیر کلام امیرالمومنین در اشعار شاعران عرب و فارسی زبان

در ادامه این نشست فاطمه احمدی، قرآن‌پژوه و محقق علوم دینی به معرفی اثری از خود با عنوان «مثل‌ها و مثل‌واره‌ها در نهج‌البلاغه و مضامین مشترک عربی و فارسی» پرداخت و گفت: ضمن تعلق خاطر ویژه‌ای که به نهج‌البلاغه و صاحب آن دارم، بیشتر دل‌مشغولی و فعالیت‌های علمی من معطوف به سه ضلع مبارک قرآن، صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه است. این اثر اولین کتاب من است که تاکنون سه بار تجدید چاپ شده و چاپ چهارم آن نیز با ویرایش جدید از سوی بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه منتشر خواهد شد.

احمدی درباره ساختار این کتاب توضیح داد: «مثل‌ها و مثل‌واره‌ها در نهج‌البلاغه و مضامین مشترک عربی و فارسی» شامل 110 مثل و مثل‌واره است که به صورت الفبایی از ابتدا تا انتها آورده شده‌اند؛ ترتیب تدوین کتاب نیز بر اساس نهج‌البلاغه است، یعنی ابتدا خطبه‌ها، بعد نامه‌ها و در انتها حکمت‌ها آمده‌اند. این کتاب صرفا یک بررسی اجمالی است برای تأثیر کلام امام علی(ع) در ادبیات فارسی و عربی. دکتر جلیل تجلیل نیز مقدمه‌ای بر آن نوشته است و همین اواخر هم نقدی از آقای میسون بزاز از ادیبان عرب، بر این کتاب منتشر شد که چند نکته قابل توجه و قابل تحسین را درباره این کتاب مطرح کرده‌اند.

این محقق علوم دینی با اشاره به نقش و جایگاه «مثل» در ادبیات دینی و تعلیمی عنوان کرد: یکی از ساده‌ترین شیوه‌های دعوت گران دینی و به ویژه اسلامی، برای بیان حقایق و معارف عمیق، استفاده از «مثل» است. چنانکه در قرآن هم از این شیوه بهره گرفته شده و آمده است: «وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِی هَٰذَا الْقُرْآنِ مِن کُلِّ مَثَلٍ لَّعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ». همچنین در بیاناتی از امیرالمومنین(ع) در غررالحکم، ایشان به مثل اشاره داشتند و فرمودند «ضروب الامثال تضرب لاولی النهی والالباب»؛ یعنی مثل‌ها برای اهل فکر و عقل زده می‌شود.

وی افزود: امام علی(ع) نیز در بیانات خود، آنجا که نمی‌توان و نباید به روشنی و صراحت سخن بگویند، از این شیوه بهره‌ گرفته‌اند. در سخنان حکیمانه خود، علاوه بر امثال رایج در میان مردم، اشعاری مثل گونه از اعشی قیس، عمران قیس، حاتم طائی و دیگران اقتباس فرمودند که من در این کتاب از این موارد به عنوان مثل‌واره‌ها یاد کرده‌ام. از این مثل‌واره‌ها می‌توان چنین نتیجه گرفت که امام علی(ع) علی‌رغم آنچه برخی عنوان کرده‌اند، به شعر و شاعری عنایت داشتند و اشعار بلندی در دیوان امیرالمومنین(ع) هم منسوب به ایشان است.

احمدی در ادامه به تأثیر نهج‌البلاغه بر ادیبان و شاعران عرب و ایرانی اشاره کرد و گفت: پس از کلام الهی که قرآن است، نهج‌البلاغه با وجود برخی موانع سیاسی به صورت گسترده در آثار گویندگان و نویسندگان عرب زبان و ایرانی جلوه‌گر شده است. از جمله شاعران و نویسندگان عرب که به این سرچشمه بلاغت راه پیدا کرده‌اند و مضامین بسیاری را از نهج‌ابلاغه اخذ کرده‌اند، ابوطیب متنبی، اخطل، ابوالفتح بستی، ابو نواس و عباس بن احنف هستند.

وی در ادامه به برخی از مثل‌ها و مثل‌واره‌های این کتاب اشاره کرد و گفت: به‌عنوان نمونه مثل‌ شماره 34 این کتاب از نامه 31 نهج‌البلاغه است که می‌فرمایند «رُبَّ طَلَبٍ قَدْ جَرَّ إِلَی حَرَبٍ». تأثیر این کلام در اشعار شاعران عرب زبان و فارسی زبان متجلی شده؛ به طوری که ابن هرمه شاعر شیعه علم بدیع، می‌گوید «بسا جوینده کاری که در آن کار می‌شتابد و اگر بداند هلاک او در آن است». رشید وطواط از شاعران فارسی زبان می‌گوید «ای بسا مرد سودجوینده که قدم در راه مخوف می‌گذارد، عاقبت چون به دستش آمد سود، او از آن سود به زیان افتاد».