به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ماهنامه سینمایی فیلم در گفتگوی اختصاصی با محمدرضا هراتی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی به فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی، ارتباط فیلم و کتاب، جایگاه کتابخانه‌ها در ارتقای فرهنگ عمومی، تأثیر سینما بر توسعه سرانه مطالعه و جایزه «تجلی اراده ملی» پرداخته است.
این گفتگو که در شماره ۶۱۸ آبان ماه ۱۴۰۳ این ماهنامه منتشر شده است را در ادامه می‌خوانید.
محمدرضا هراتی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. او در این نهاد فرهنگی، یکی از مهمترین مسئولیت‌ها را بر عهده دارد: «توسعه کتابخانه‌ها» و «ترویج کتابخوانی».
هرچند درباره سرانه مطالعه در کشورمان، سیاه‌نمایی شده است، اما می‌دانیم که وضعیت مطالعه و کتابخوانی در کشور، خیلی هم بد نیست. بیش از ۳۷۰۰ کتابخانه در سراسر کشور فعالیت می‌کنند که هریک از این مراکز، میزبان صدها کتاب‌دوست هستند.
با معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره فعالیت‌های این نهاد، ارتباط فیلم و کتاب، جایگاه کتابخانه‌ها در ارتقای فرهنگ عمومی، تاثیر سینما بر توسعه سرانه مطالعه و ... صحبت کرده‌ایم.
محمدرضا هراتی البته دستی هم بر آتش سینما دارد و تاکنون تهیه‌کننده چند برنامه تلویزیونی پرمخاطب از شبکه‌های سیمای جمهوری اسلامی، هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان و نیز مستندهای کوتاه و بلند و داستانی بوده است. مستند «سازمان» که با موضوع سازمان مجاهدین خلق تولید شده و مستند «بهشتی برای ملت» درباره حیات سیاسی آیت‌الله شهید دکتر بهشتی از جمله تولیدات موفق و مورد اقبال او در حوزه مستند تاریخی است.
مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
به عنوان سوال اول، به صورت مختصر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور را برای مخاطبان ما معرفی کنید.
بسم‌الله الرحمن الرحیم. در ابتدا از شما و همکارانتان که در راستای توسعه فرهنگی کشور تلاش می‌کنید، تشکر می‌کنم و امیدوارم در این مسیر ثابت‌قدم باشید. برای اولین بار در دی‌ماه ۱۳۴۴، قانون تاسیس کتابخانه عمومی در همه شهرها، به تصویب مجلس شورای ملی رسید. بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی کشور با تغییراتی در ۱۷ اسفند ۱۳۸۲ توسط مجلس شورای اسلامی مصوب شد. براساس این قانون، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان رئیس هیئت امناء در راس ساختار مدیریتی نهاد قرار دارد و مسئولیت امور دبیرخانه و اداره نهاد بر عهده دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. این مجموعه عظیم متشکل از حدود ۶۰۰۰ کتابدار متخصص است که در بیش از ۳۷۰۰ باب کتابخانه عمومی در سطح کشور فعالیت می‌کنند.
همچنین باید به کتابخانه‌های سیار هم اشاره کنم. تاکنون ۵۶ دستگاه کتابخانه سیار در کشور وجود دارد که مشغول خدمت‌رسانی به مناطق کمتر برخوردار کشور هستند. کتابخانه سیار یکی از شاخصه‌های عدالت فرهنگی است که خوشبختانه طی سال‌های اخیر بسیار مورد توجه مسئولین فرهنگی کشور بوده است.
استقبال از کتابخانه‌ها چطور است؟ آیا آمار دقیقی از تعداد اعضای کتابخانه‌ها وجود دارد؟
بله. یکی از وظایف همکاران من در ستاد، پایش اطلاعات، بررسی و تحلیل رفتار اعضاء است. طبق آخرین آمار، اعضای کتابخانه‌های سراسر کشور بیش از ۱۳ میلیون نفر هستند که از این تعداد، بیش از ۳ میلیون نفر، اعضای فعال کتابخانه‌ها را تشکیل می‌دهند و علاوه بر امانت کتاب، در سایر فعالیت‌های فرهنگی کتابخانه هم نقش دارند.
به جز امانت کتاب، در کتابخانه‌ها چه فعالیت‌هایی رقم می‌خورد؟
خیلی‌ها گمان می‌کنند که هنوز کتابخانه‌ها با ارئه همان خدمات سنتی، تنها به مخاطبانشان کتاب امانت می‌دهند. اما باید بگویم که این طور نیست. امروز در کتابخانه‌های سراسر کشور، بیش از ۵۰ خدمت ارائه می‌شود که یکی از این خدمات، امانت کتاب است. ابتدا بگویم که در کتابخانه‌ها به اعضای نابینا و ناشنوا و افراد با بیماری‌های خاص توجه جدی شده است و کتابخانه‌ها به کتب بریل و کتب صوتی مجهز شده‌اند. علاوه بر کتاب، نشریات و روزنامه‌ها هم در دسترس اعضا است. همچنین باید به کتابخانه‌های هدهد سفید اشاره کنم که ویژه گروه سنی کودک و نوجوان است.
یکی دیگر از خدمات کتابخانه‌ها بخش کودک است. همه کتابخانه‌ها مجهز به بخش کودک هستند و با مربیان و قصه‌گوهای حرفه‌ای اداره می‌شوند. کتابداران بخش کودک با کمک اسباب‌بازی و کتاب به بچه‌ها آموزش می‌دهند. اتاق مادر و کودک، سالن مطالعه، آمفی تئاتر، سالن جلسات، ساختکده، تالار علم و خلاقیت، نگارخانه و ... تنها بخشی از خدمات کتابخانه‌ها هستند. همچنین باید به فعالیت‌های فرهنگی و پویش‌های متعدد نهاد اشاره بکنم که همگی عضو محور هستند. برگزاری کلاس‌های آموزشی با هدف توسعه سواد فرهنگی و ارتقای سواد اجتماعی در این راستا صورت می‌گیرد. یکی دیگر از فعالیت‌های نهاد، کتابخانه و کسب و کارهای کوچک است. این طرح با هدف حمایت از کسب و کارهای کوچک اتفاق افتاده است و نتایج بسیار مثبتی به ارمغان داشته است. البته توجه کنید که همه این اقدامات با محوریت کتاب انجام می‌شود. پویش‌های مختلفی چون طعم کتاب با عشایر، نویسنده شو، مربی شو، کتاب دستت چیه؟، اهدای کتاب اهدای دانایی، مدرسه تابستانی خواندن و ... نیز در کتابخانه‌ها و به همت کتابداران عزیز و مجرب ما انجام می‌شود. علاوه بر این، نهاد در عرصه تولیدات رسانه‌ای به ویژه برای کودکان فعالیت ویژه‌ای دارد که از آن جمله، مجموعه هدهد سفید است.
همچنین جشنواره‌های مختلفی هم از سوی نهاد برگزار می‌شود که ازجمله می‌توانم به جشنواره کتابخوانی رضوی، جشنواره بین المللی کارتون کتاب، جشنواره قصه‌گویی، جشنواره نشان هدهد سفید و ... اشاره کنم. هر یک از این جشنواره‌ها و پویش‌ها مخاطبان خودشان را دارند و می‌توان ساعت‌ها درباره آن اقدامات فرهنگی صحبت کرد و درباره آثار و نتایج هر یک از این فعالیت‌ها که مجری اصلی آن کتابداران عزیز هستند سخن گفت.
منابع کتابخانه‌ها چطور تامین می‌شود و امروز وضعیت منابع موجود در کتابخانه‌ها چگونه است؟
کارشناسان نهاد کتابخانه‌ها با رصد بازار نشر و بررسی کتاب‌های تازه منتشر شده، پیشنهاد تامین منابع کتابخانه‌ها را ارائه می‌کنند. علاوه بر این، بخش اعظم کتاب‌ها، به پیشنهاد اعضاء و بنا به نیاز کاربر خریداری می‌شود. هم اکنون تعداد منابع مکتوب موجود در کتابخانه‌ها به حدود ۵۰ میلیون نسخه می‌رسد و روزانه ۱۲۰ هزار امانت کتاب در کتابخانه‌ها ثبت می‌شود.
به نظر شما، کتاب و فیلم چه ارتباطی با هم دارند؟
به نظر من کتاب و فیلم خیلی به هم شبیه هستند. مثلاً هر دو این قابلیت را دارند که مخاطب را در خود غرق کنند و با خود همراه کنند. هم فیلم خوب و هم کتاب خوب می‌تواند بیننده یا خواننده‌اش را به تامل وا دارد. خیلی از فیلم‌ها براساس کتاب‌ها ساخته شده‌اند و ارتباط مستقیمی بین این دو پدیده هنری وجود دارد. ما در کتابخانه‌ها هم تلاش کرده‌ایم این ارتباط بین فیلم و کتاب را حفظ کنیم. مثلاً در برخی از کتابخانه‌ها، فیلم اکران می‌شود و اعضا درباره آن به بحث و گفتگو می‌پردازند. این را هم بگویم که کتاب نسبت به فیلم نقش بیشتری در تقویت قوه تخیل دارد. چون وقتی کتاب می‌خوانیم باید با توجه به متن، همه جزئیات را در ذهن خود بسازیم و ترسیم کنیم.
شما خودتان هم در حوزه تولیدات رسانه‌ای فعالیت‌هایی داشته‌اید و چند مستند داستانی و برنامه تلویزیونی به تهیه‌کنندگی یا کارگردانی شما تولید شده است. موضوع آن مستندها چه بود؟
بله. اول باید بگویم در حوزه تاریخ معاصر ایران هنوز خیلی حرف برای گفتن هست و هنوز گره‌های زیادی وجود دارد. متاسفانه به خاطر همین خلاءها، دشمن به روایت‌سازی اقدام کرده و می‌خواهد روایت خود را به عنوان روایت غالب مطرح کند. این در حالی است که آنها با تاریخ‌سازی به دنبال تحریف و وارونه‌سازی حقیقت هستند. شما می‌توانید با یک جستجوی ساده، فهرست تولیدات رسانه‌های معاند را در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی ملاحظه کنید. یکی دیگر از این جریان‌ها که همچنان در عرصه رسانه‌ای فعال هستند، منافقین هستند. این گروه که در دوره قبل از انقلاب، با پذیرش مشی مارکسیستی، انحراف خود را علنی کردند، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رو در روی مردم خودشان ایستادند و شروع به ترور کردند. آنها در دوره جنگ تحمیلی هم برای دشمن جاسوسی کردند. ابعاد و نحوه ترورهای منافقین در دهه ۶۰ هنوز برای مردم تبیین نشده است. آنها جنایت‌های بسیاری از خود ثبت کردند.
یکی از دغدغه‌های شخصی من این است که در عرصه جهاد تبیین گامی هر چند کوچک بردارم. اگر خلاءهای موجود در روایت پر شود، دشمن نمی‌تواند روایت ناصحیح خود را ارائه کند. ما اول باید روایت صحیح خودمان را ارائه کنیم و سپس به رفع شبهه بپردازیم. در مستند «سازمان» که روایتی از تاریخچه سازمان مجاهدین خلق است، کوشش شده تا با استناد به اسناد و روایت‌های درست، تاریخچه سازمان منافقین بررسی شود.
مستند «بهشتی برای ملت» هم یک مستند ۹۰ دقیقه‌ای است که با هدف ابهام‌زدایی از شخصیت آیت‌الله شهید بهشتی، به ابعاد مغفول مانده حیات سیاسی، اجتماعی و علمی این شهید پرداخته و نقش ایشان را در معماری نظام جمهوری اسلامی تبیین می کند.
درباره جایزه «تجلی اراده ملی» که متولی آن نهاد کتابخانه های عمومی کشور است برایمان بگوئید.
در یکی از سوالات بالا درباره ارتباط فیلم و کتاب پرسیدید. همانطور که گفتم، کتاب و فیلم ارتباط مستقیمی با هم دارند و آنجا که فیلمی از کتابی اقتباس کرده، سیر داستانی مناسبی پیدا کرده است. توجه به کتاب حتماً زمینه‌ساز تولید فیلم‌های بسیار تماشایی و پر محتوا خواهد شد. همراهی کتاب و سینما ظرفیت بسیار خوبی برای خلق آثاری تازه است. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به عنوان بزرگترین شبکه فرهنگی کتاب محور بر مبنای وظیفه فرهنگی‌اش، یعنی ارتقای آگاهی عمومی و توسعه فرهنگ کتابخوانی، اهالی سینما را به این ضرورت فرهنگی و هنری توجه می‌دهد.
در همین رابطه، در چهل‌ویکمین دوره از جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، هیئت داوران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در بخش تجلی اراده ملی، فیلم سینمایی «شماره ۱۰» را به دلیل استفاده از منابع مکتوب و خاطرات منتشرشده آزادگان سرافراز، برخورداری از داستان جذاب و ریتم مناسب، برگزیدند. در چهل‌ودومین دوره از جشنواره بین‌المللی فیلم فجر نیز فیلم «پروین» از سوی نهاد کتابخانه های عمومی کشور این جایزه را دریافت کرد.
موضوع مهم درباره این جایزه، همانطور که اشاره کردم، توجه دادن اهالی سینما، به عنصر کتاب است. و همین نقطه است که موجب تقویت اشتراکات و پیوندهای سینما و کتابخانه می‌شود.
از شما تشکر می‌کنم. اگر در پایان صحبتی دارید بفرمائید.
من هم از شما تشکر می‌کنم. به این بهانه از اهالی سینما می‌خواهم در توسعه فرهنگ کتابخوانی، ما را همراهی کنند. همچنین از اهالی سینما و همه اقشار جامعه، دعوت می‌کنم برای بازدید از کتابخانه‌ها و دیدن شور و شوق اعضای کتابخوان، به کتابخانه‌ها سر بزنند.