به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، مراسم اختتامیه طرح «ماموریت کتابخانه من» چهارشنبه ۱۹ خرداد با حضور علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، امین متولیان، معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، مهدی رمضانی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی، هوتن والی‌نژاد، معاون امور اداری و مالی، مهدی توکلیان، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل، هادی ناصری طاهری، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تهران، سیامک محبوب، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، یوسف عابدی، رئیس گروه برنامه ریزی نهاد و با ارتباط ویدئویی با کتابخانه‌های مشارکت کننده در این طرح در سالن جلسات کتابخانه مرکزی پارک‌شهر برگزار شد.
لزوم بهره‌گیری از ارتباط و امکانات دستگاه‌های مرتبط در تدوین اسناد راهبردی
در این مراسم علیرضا مختارپور، ضمن تقدیر از اقدامات و فعالیت های معاونت برنامه ریزی پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد و ادارات مرتبط در طراحی و اجرای این طرح گفت: امروزه تمام دستگاهها در کشور در موضوع نگارش اسناد با مسائل و چالش‌های بسیاری مواجه هستند؛ چرا که به عنوان مثال در نگارش و تدوین یک سند فرهنگی باید ارتباط آن با اسناد بالادستی فرهنگی، سند مهندسی فرهنگی، سند چشم انداز، برنامه پنج ساله توسعه، با برنامه بودجه سالانه، شرح وظایف دستگاه و سازمان و همچنین تغییر شرایط مورد توجه قرار گیرد.
وی افزود: در روزگاری به سر می‌بریم که تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نسبت به دوره‌های پیشین بسیار با سرعت پیش می رود. به عنوان مثال به اذعان بسیاری از کارشناسان وقوع بیماری کرونا تاریخ را به دو بخش تقسیم کرده است و برخی از صاحب نظران معتقدند که دوران پسا کرونا بازگشت به دوران پیش از کرونا نیست؛ چرا که تغییرات عمیقی در حوزه‌های مختلف و ابعاد مختلف زندگی بشر ایجاد کرده است.
دبیرکل نهاد با تاکید بر ارتباط با سایر دستگاهها و استفاده از امکانات مشترک در تعیین راهبردها و نوشتن اسناد گفت: در جلسه‌ای که روز گذشته در شورای فرهنگی عمومی برگزار شد، مدیران و معاونان وزارت آموزش و پرورش گزارشی از ظرفیت های مختلف شبکه «شاد» و بازدید روزانه یک میلیون نفر در این پلتفرم و برنامه را ارائه کردند. در آن جلسه وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر اعضا اظهار داشتند از این پلتفرم و زیرساخت ایجاد شده برای فعالیت‌های مشترک فرهنگی با سایر دستگاه‌های مرتبط استفاده شود و به طور مشخص از نهاد کتابخانه‌های عمومی برای این همکاری مشترک نام بردند که قرار است اقداماتی در این زمینه صورت گیرد.
لزوم به‌روز رسانی اسناد راهبردی با شرح وظایف دستگاهها
مختارپور با تاکید بر لزوم متناسب‌سازی اسناد و قوانین موجود با شرایط روز کشور گفت: تمامی قوانین، شرح وظایف ها و اساسنامه‌های دستگاهها و نهادها، مربوط به زمان تاسیس و یا ۳۰ و ۴۰ سال گذشته است و هیچکدام از شرح وظایف آنها متناسب با شرایط جدید اجتماعی فرهنگی فعلی نیست و رویکردهای جدید در بسیاری از این موارد وجود ندارد. با این شرایط هیچ دستگاه و نهادی نمی تواند فعالیت خود را بر اساس انتظارات پیش ببرد. این موارد باید تغییر پیدا کند. ضمن اینکه دستگاهها باید «نگاه تغییر» را در شرح وظایف خود لحاظ کنند.
وی در ادامه سخنان خود به لزوم توجه به بحث «پدافند غیر عامل» در حوزه کتابخانه‌های عمومی اشاره کرد و گفت: با وجود اینکه در طول ۲۰ سال گذشته موضوع پدافند غیر عامل همواره مورد تاکید بوده، اما کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پدافند غیر عامل در واقع مهیا کردن شرایطی است برای اینکه امکان تاثیرگذاری خطرات و یا دشمنی و یا حوادث ناگوار کاهش یابد یا از بین برود. امروز ما کتابخانه‌های بسیاری داریم که در معرض سیل، زلزله، ریزگردها و حتی گرمای شدید هستند. بر این اساس باید هم در ساخت کتابخانه، هم در ارائه خدمات، هم در تعیین ساعات کار و هم در نوع برنامه‌ها این موارد درنظر گرفته شود. به عنوان مثال کتابخانه‌هایی وجود دارند که به دلیل گرمای هوا در فصل تابستان امکان فعالیت و خدمت رسانی حضوری در روز را ندارند و باید تغییر ساعت کاری بر اساس شرایط منطقه لحاظ شود.
لزوم توجه به کاربران بالقوه در تدوین اسناد راهبردی
دبیرکل نهاد ادامه داد: باید به این موضوع نیز توجه کنیم که وقتی از «کاربر» یاد می‌کنیم، ممکن است کاربر موجودِ ثبت نام شده فعلی درنظر گرفته شود که تعداد خاصی هستند و توقعات و انتظاراتی دارند که باید به آنها خدمات داد. اما چند نوع کاربر دیگر هم وجود دارد که یکی از آنها «کاربران بالقوه» هستند. یعنی کسانی که ما نتوانسته‌ایم با آنها ارتباط برقرار کنیم. مانند کارگرانی که در یک شهرک صنعتی زندگی و فعالیت می‌کنند و یا بانوان خانه‌دار و بازنشستگانی که احساس می‌کنند کتابخانه منطقه آنها نیازی از آنها برطرف نمی‌کند؛ بنابر این ارتباطی با کتابخانه‌ها نخواهند داشت.
وی افزود: حتی می‌توان یک سطح بالاتر از این را هم دید؛ افراد خاصی که ممکن است به دلیل مشکلات جسمی یا مشکلات خاصی امکان حضور در مدرسه و کتابخانه را نداشته و نیازهای خاصی دارند که هیچ دستگاهی وجود ندارد که نیاز آنها را تامین کند.
علیرضا مختارپور در ادامه با تقدیر از مشارکت کنندگان در طرح «ماموریت کتابخانه من» گفت: بر اساس اطلاعاتی که ارائه شد افراد به صورت داوطلبانه در این طرح مشارکت داشتند و کتابخانه‌های ۶ استان بیش از ۱۰ درصد از کتابخانه‌های مشارکت کننده در این طرح را به خود اختصاص داده‌اند که این موضوع قابل تقدیر و تشکر است. اما هیچ شرکت کننده‌ای از دو استان نداشتیم و برخی استان‌هایی که تعداد کتابخانه‌های بالایی دارند نیز حضور کمرنگی در این طرح داشته‌اند. اگرچه این مسئله موضوع الزام اداری، و بخشنامه ای نبوده است، ولی به هر حال احساس می‌کنم که ادارات استانی ما باید در اطلاع‌رسانی، توجیه و ترغیب کتابداران خود بیشتر تلاش می کردند.
آینده روشن نهاد با تدوین برنامه‌های راهبردی
وی تاکید کرد: بر این اساس معتقدم اجرای این طرح باید تداوم پیدا کند، اطلاع‌رسانی دقیق‌تری برای جلب مشارکت داوطلبان در این طرح باید صورت بگیرد؛ همچنین ۲۵ کتابخانه‌ای که در این طرح قرار است ماموریت خود را شروع کنند، باید هرچه سریع‌تر دست بکار شوند و ضمن اعمال نظارت‌های لازم، همه امتیازات، اختیارات و بودجه لازم برای اجرای طرح در اختیار آنها قرار گیرد. امید داریم که این ماموریت‌ها در چند ماه اجرایی شوند و پس از یک بازه زمانی مشخص بتوانیم گزارش اجرای ماموریت‌ها، نتایج و بازخوردهای آن را بررسی کنیم.
دبیرکل نهاد با تقدیر از دست اندرکاران طرح برنامه راهبردی نهاد گفت: این طرح یک نوزایی برای کتابخانه‌های عمومی کشور خواهد بود و در آینده نزدیک شرایط جدیدی را برای کتابخانه‌های عمومی رقم خواهد زد. بسیار خوشحال هستم که پس از این چند سال در همه حوزه‌ها اعم از دستورالعمل‌ها، استانداردها، اسناد، طرح‌ها و پژوهش‌ها، آرام آرام به سمت رسیدن به یک کیفیت و بلوغ و کفایت می‌رویم و مطمئن هستم که آینده نهاد صرف نظر از هر شرایطی، حتما بهتر از وضع فعلی و گذشته‌اش خواهد شد.
چالش‌های سندنویسی در حوزه فرهنگ
امین متولیان، معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد در این مراسم با تقدیر از حمایت و هدایت‌های دبیرکل نهاد از فعالیت‌های حوزه برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات طی سخنانی گفت: در کشور تب سند نویسی، و تولید اسناد بالادستی میان دستی و جزئی هرچند وقت یکبار فراگیر می‌شود؛ اما متاسفانه اغلب اسنادی که در سطوح مختلف در حوزه فرهنگ تدوین می‌شود، در درجه اول با بدنه فرهنگ و مخاطب فرهنگی و در درجه دوم با مردم نمی‌تواند ارتباط برقرار کند.
وی افزود: معمولا در تدوین اسناد راهبردی کمتر به ملاحظات اخلاقی توجه می‌شود. نویسندگان یک سند هنگام نوشتن آن باید قدرت پیش بینی داشته باشند. چرا که زمانی که یک سند نوشته و اجرا می‌شود، قطعا تغییراتی را در جامعه مخاطب خود ایجاد می‌کند. بر این اساس نویسنده یک سند اگر بتواند این تغییرات را پیش بینی کند، می‌تواند امیدوار باشد که سند او، یک سند تاثیرگذار و راهگشا و قابل اجرا باشد. در واقع سند نویس باید تبعات مثبت و منفی سند خود را پیش بینی کند و مخاطب خود را نسبت به این تبعات آگاه سازد.
معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد ادامه داد: از سوی دیگر هر سند راهبردی باید توان ایجاد تغییر را داشته باشد، در غیر این صورت با انبوهی از اسناد راهبردی روبه رو خواهیم بود که تنها در قفسه‌ها قرار خواهند گرفت. اما اگر سند به خصوص سند فرهنگی به عنوان یک ارزش در ذهن مخاطب جا باز کند، می‌توانیم خوشبین باشیم که آن سند توان ایجاد تغییر دارد. در این میان مسئله پیش می‌آید که خالق یک سند راهبردی چه کسی باید باشد. به عنوان مثال سند مهندسی فرهنگی داریم، اما به واقع کدام مدیر فرهنگی و دستگاه فرهنگی خود را ملزم به اجرای آن می‌داند و آن را به عنوان بخشی از قانون اساسی فرهنگ می‌داند.
متولیان با اشاره به یکی از مباحث اساسی در حوزه سند نویسی گفت: بر این اساس آیا یک اهل فرهنگ و حرفه‌مند فرهنگی و رسانه‌ای باید این سند را بنویسد و یا علما و استادان علم مدیریت باید آن را بنویسند؟ در کشور ما شکل دوم رایج است اما بطور کلی این موضوع در کشورهای مختلف محل دعوا و بحث است. در نهایت نتیجه‌ای می‌گیرند این است که باید سند راهبردی را کنار بگذاریم و به سمت اسناد راهبردی برویم؛ یعنی به جای یک سند به سراغ چند سند برویم. تا مخاطب و جامعه‌ای بتواند از میان این سندها انتخاب کند!؟
وی ادامه داد: در معاونت پژوهش نهاد؛ به این نتیجه رسیدیم که اگر بتوانیم یک چهارچوب نظری خلق کنیم و بپرورانیم، یک منطقی برای زحمتی که در طرح «ماموریت کتابخانه من» کشیده‌اند پیدا می‌شود. یعنی پس از مدتی مواجه خواهیم شد با ماموریت‌هایی که کتایبخانه‌ها برای خودشان طراحی کرده‌اند. البته نتایج اقدام هماهنگ و مشترک نتایج پربرکتی است که نمی‌توان از آن گذشت، اما در این میان باید سهمی برای این ماموریت‌های اختصاصی برای کتابخانه‌ها درنظر بگیریم و شاید بتوانیم این تجربه را در حوزه فرهنگ کسب کنیم و بتوانیم منشا خیر برای سایر دستگاه‌های فرهنگی باشد.
مهدی رمضانی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی در سخنان کوتاهی از همکاران در معاونت برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد و همه عزیزانی که از کتابخانه‌ها در این طرح مشارکت کردند و با انرژی و حساسیت این طرح را پیگیری کردند، تقدیر کرد و ابراز امیدواری کرد نتایج این زحمات و فعالیت‌های ارزشمند در آینده‌ای نه چندان دور نمایان شود و شاهد این باشیم که همه کتابخانه‌های عمومی در سراسر ایران اسلامی بتوانند وارد این فرایند شده و شاهد ارتقاء خدمات کتابخانه‌های عمومی به مخاطبان باشیم.
در ادامه این مراسم سیامک محبوب، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد به تشریح فرایندهای به روز رسانی برنامه راهبردی نهاد و ادامه این مسیر پرداخت و یوسف عابدی، رئیس گروه برنامه ریزی نهاد نیز روند شکل گیری طرح «ماموریت کتابخانه من» را تشریح کرد.
همچنین در پایان این مراسم نیز سمیه احمد نژاد از کتابخانه عمومی هجرت مشهد و صمد رهبریار کتابدار کتابخانه سیار قاصدک رشت به بیان تجربیات خود از مشارکت در طرح «ماموریت کتابخانه من» پرداختند که گزارش کامل برگزیدگان این طرح به زودی از طریق پایگاه اطلاع رسانی نهاد منتشر خواهد شد.
در این مراسم یوسف عابدی، رئیس گروه برنامه ریزی نهاد به تشریح روند شکل گیری طرح «ماموریت کتابخانه من» پرداخت و گفت: در جریان بازنگری برنامه راهبردی برای نهاد و کتابخانه عمومی طی سال ۱۳۹۹، طرح «مأموریت کتابخانۀ من» شکل گرفت. در واقع با تعیین مقاصد آرمانی کتابخانه‌های عمومی کشور (شامل مأموریت، چشم‌انداز و ارزش) و ابلاغ آن، گام نخست برنامه‌ریزی راهبردی (بر اساس الگوی زیر) طی شد و اجرای عملیاتی آن در گسترۀ ملی در دستور کار قرار گرفت.
وی افزود: هدف طرح مأموریت کتابخانۀ من این است که هر کتابخانه بر اساس جامعۀ خدمت‌گیر خود به طراحی خدمات و برنامه‌های متناسب بپردازد تا تأثیری واقعی در زندگی مردم ایجاد کند. برای آزمون اولیه، این طرح با مشارکت نمونه‌ای از کتابخانه‌های فعال برگزار شد تا در نهایت «مشاوره برای تدوین برنامه راهبردی» به عنوان یکی از خدمات دفتر برنامه‌ریزی به کتابخانه‌های داوطلب ارائه شود. که در نهایت طی فرایندی مشخص و پس از گذراندن آزمون ورودی ۲۵ نفر از کتابداران داوطلب در این طرح مشارکت کردند.
این طرح در سه فاز کلی پیش بینی شده که بر این اساس در فاز اول کار طراحی دوره، فراخوان عمومی، آزمون ورودی و تعیین پایلوت صورت گرفت؛ در فاز دوم تحلیل فرایند، فرایند تدوین، فرایند توافق و فرایند ترویج در دستور کار قرار گرفت و در فاز سوم گزارش اقدامات، ثبت اصلاحات، آمادگی نهایی و شروع فرایند ملی انجام خواهد شد.