به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، چهارمین جلسه از سلسله وبینارهای بین المللی «روایت‌هایی از ایده‌ها و الگوهای مدیریت کتابخانه‌های عمومی» چهارشنبه ۶ مرداد ماه با عنوان «چرا کتابخانه‌ها متفاوتند؟» با سخنرانی مایکل باکلند نظریه پرداز و استاد ممتاز دانشکده اطلاعات دانشگاه برکلی و همچنین با مشارکت جمعی از کتابداران سراسر کشور، از طریق اسکای روم برگزار شد.
در ابتدای این برنامه منصور کوهی رستمی، استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز و دبیر این سلسله وبینارهای بین‌المللی در سخنانی گفت: معاونت پژوهش نهاد کتابخانه عمومی کشور با همکاری انجمن علمی ارتقاء کتابخانه های عمومی ایران، سلسله وبینارهای بین‌المللی را با عنوان «روایت هایی از ایده ها و الگوهای مدیریت کتابخانه های عمومی» برنامه ریزی کرده که قرار است در این وبینارها با کتابداران، اساتید و پژوهشگران بین المللی حوزه کتابخانه‌های عمومی به گفتگو و اشتراک تجارب بپردازیم که در چهارمین جلسه از این سلسله وبینارها مایکل باکلند با تمرکز بر موضوع «طراحی خدمات کتابخانه‌ای» به سخنرانی درباره تفاوت کتابخانه‌ها می‌پردازد.
آشنایی با نظریه‌پرداز شناخته شده در حوزه کتابخانه‌ها
وی درادامه به معرفی مایکل باکند پرداخت و گفت: مایکل باکلند نویسنده کتاب‌هایی مشهوری مانند «خدمات کتابخانه‌ها: تئوری و عمل» و «بازطراحی خدمات کتابخانه‌ها» در سال ۱۹۴۱ در انگلستان متولد شد. ایشان استاد ممتاز دانشکده اطلاعات برکلی و مدیر مشترک طرح الکترونیک اطلس فرهنگی نیز هستند. وی پس از تحصیل در رشته تاریخ در دانشگاه به عنوان کارآموز در کتابخانه دانشگاه آکسفورد وارد کار کتابداری شد. وی در سال ۱۹۶۵ موفق به اخذ صلاحیت حرفه‌ای خود در رشته کتابداری از دانشگاه شفیلد انگلستان شد و از سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۲ مسئولیت واحد تحقیقات کتابخانه ای دانشگاه لنکستر را در انگلستان برعهده داشت که در همین حین توانستند مدرک دکترای خود را از دانشگاه شفیلد دریافت کند.
کوهی رستمی ادامه داد: آقای باکلند در سال ۱۹۷۲ به ایالت متحده نقل مکان کرد و سال ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۷ به عنوان معاون برنامه و سیاستهای کتابخانه در دانشگاه کالیفرنیا خدمت کرد. ایشان همچنین استاد مدعو در دانشگاه‌هایی در اتریش و استرالیا هستند و نوشته های بسیاری از ایشان منتشر شده که برخی از آنها نیز به زبان فارسی ترجمه شده؛ از جمله «خدمات کتابخانه ای؛ نظر و عمل» که در سال ۱۹۸۳ نوشته شده، کتاب «اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی»«، طراحی مجدد خدمات کتابخانه‌ای» و کتاب اخیر ایشان «اطلاعات و جامعه» که در سال ۲۰۱۷ منتشر شده و در سال ۲۰۱۸ توانست جایزه بهترین کتاب سال انجمن علوم و فناوری آمریکا را از آن خود کند.
وی افزود: ایشان در سال ۱۹۹۸ در دوره‌ای رئیس انجمن علوم و فناوری اطلاعات در آمریکا بودند و در سال ۲۰۱۲ نیز توانستند جایزه افتخاری خود را دریافت کنند. علایق ویژه ایشان در حوزه خدمات کتابخانه ای، بازیابی اطلاعات، میراث فرهنگی و توسعه تاریخی و مخصوصاً حوزه مدیریت اطلاعات است.
بررسی چهار مدل سنتی از کتابخانه‌ها در جامعه
مایکل باکلند در ارتباط ویدئویی با تشکر از دعوت خود به این وبینار و تقدیر از دست‌اندرکاران برگزاری این نشست، در سخنانی گفت: همانگونه که اشخاص مختلف در یک جامعه از لحاظ سن، ظاهر، طبیعت خود، زمینه فرهنگی و همچنین سطح استفاده و روزآمد بودن در حوزه تکنولوژی آن ها با یکدیگر متفاوت هستند، کتابخانه‌ها نیز با یکدیگر تفاوت دارند. اما در همین حال بسیاری از کتابخانه‌ها نیز اشتراکات بسیاری با یکدیگر دارند. بر این اساس قصد دارم که به این موضوع بپردازم که چرا چهار نوع سنتی کتابخانه یعنی دانشگاهی، عمومی، مدارس و کتابخانه‌های تخصصی وجود دارند و چرا با یکدیگر متفاوت هستند.
وی در این باره گفت: به طور سنتی ۴ مدل مختلف از کتابخانه ها وجود دارند که ممکن است از نظر طبیعت تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر داشته باشند. اگرچه در عمل این کتابخانه ها یک کار مشترک را انجام میدهند؛ یعنی کتاب‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و آنها را در دسترس قرار می دهند و به مراجعان و خوانندگان ارائه می‌کنند. اما هر کدام از این کتابخانه ها به طور خاص روی موارد متفاوتی متمرکز هستند.
این پژوهشگر ادامه داد: با توجه به نیاز مراجعه کننده و اینکه آیا آن موضوعی که او به دنبال آن است یک موضوع خاص است و یا خیر، چهار دسته مختلف از خدمات کتابخانه ای وجود دارد؛ دسته اول «راستی آزمایی» است. راستی آزمایی زمانی اتفاق می‌افتد که یک موضوع خاص با هر نوع منبع پاسخگو قابل قبول باشد. دسته دوم «آگاهی فعلی» است که منابع خاص کمتری در این مورد وجود دارد و هرگونه توسعه، پیشرفت و تغییرهای پیش بینی نشده بر این اساس اتفاق می‌افتند و کتابخانه های خاص روی این روش تمرکز بیشتری دارند. در اینجا منظور از کتابخانه‌های خاص، کتابخانه‌هایی است که به مراکز و ادارات دولتی تعلق دارد.
وی درباره سایر دسته بندی‌ها گفت: دسته سوم «تحقیقات تاریخی» است. در این مورد کتابخانه‌های دانشگاهی که تحقیقات آکادمیک را ارائه می کنند این سبک خدمات رسانی را ارائه می دهند. این سبک زمانی اتفاق می افتد که منبع و موضوع خاص هر دو مهم هستند و باید مشخص شود که کجا و کدام کتاب در مورد این موضوع مورد نیاز به صحبت کرده است. دسته چهارم «خواندن تفریحی» نام دارد که به طور کلی مربوط به انتخاب ژانر است و کاربر زمینه آن موضوع را میخواهد؛ مانند زمینه ماجراجویانه، رمزآلود و یا دراماتیک.
باکلند درباره دسته چهارم یعنی «خواندن تفریحی» توضیح داد: این نوع خواندن برای تفریح، برای بسط پذیری موضوع و منبع مطرح می شود و تاکید بر این نوع خواندن برعهده «کتابخانه های عمومی» است. به عبارت دیگر این مدل انعطاف در موضوع و منبع در کتابخانه‌های عمومی و برای خواندن تفریحی اتفاق می افتد. بر همین اساس کتابخانه های دانشگاهی بر روی دسته سوم یعنی «تحقیقات تاریخی» تمرکز دارند؛ کتابخانه های خاص و یا آژانس‌های وابسته به دولت نیز بر روی دسته «راستی‌آزمایی» و «آگاهی فعلی» تمرکز می کنند؛ هر چند این کتابخانه ها تمام این دسته خدمات را ارائه دهند، اما ممکن است تمرکز آنها بر روی یک دسته خاص بیشتر باشد.
وی ادامه داد: کتابخانه های خاص کتابخانه های جالبی هستند چراکه در مورد «راستی‌آزمایی» تمرکز دارند و یکسری مواردی را بررسی می‌کنند تا بتوانند به جامعه‌ای که قصد دارند کمک کنند اطلاعات کافی را ارائه کنند. اما گاهی اتفاق می افتد که یک موضوع خاص و همچنین یک منبع خاص مهم است و باید بر روی آنها تمرکز کنیم و باید بگوییم که این کتاب دقیقاً درباره چه موضوعی صحبت می کند؛ این موضوع نیاز به تحقیقات تاریخی دارد و به کتابخانه‌های دانشگاهی که تحقیقات آکادمیک را پوشش میدهند مربوط می‌شود. همچنین کتابخانه‌های ملی نیز این سبک از خدمات تخصصی را ارائه میدهند. «خواندن تفریحی» برای تفریح است و به طور کلی شامل انتخاب ژانر و نوع آن ادبیات می‌شوند؛ مثلاً ماجراجویانه رمزآلود و یا رومانتیک که در موضوع و همچنین در منبع یک انعطاف پذیری هایی وجود دارد. خواندن تفریحی یک موضوع خاص و یا یک منبع خاص را مورد هدف قرار نمی‌دهد و از کارهای کتابخانه های عمومی است.
کتابداران و تأمین منابع کتابخانه‌های مختلف
این پژوهشگر درباره فعالیت کتابداران در این تامین منابع این کتابخانه‌ها گفت: بر این اساس انتخاب هر یک از این خدمات و یا کتابخانه‌ها، توانایی انتخاب کتابداران نیز بر همان مبنا تغییر می‌کند. کتابدار زمانی که میخواهد مجموعه‌های مختلف را برای کتابخانه‌های عمومی انتخاب کند، انتخاب های بیشتری با محوریت موضوع و نویسنده در دست دارد؛ اما برای کتاب های کتابخانه دانشگاهی انتخاب های او به میزان بسیاری تحت تاثیر علاقمندی محققان است. کتابدار یک کتابخانه عمومی در حالی که به علاقمندی کاربرهای آن کتابخانه توجه می‌کند، بیشتر از نظر اولویت های سیاسی و فرهنگی خود کتابخانه و آن مراجعه کننده کار انتخاب را انجام می دهد. البته این یک تئوری است که تحقیقات زیادی درباره آن انجام نشده، اما ثابت شده که کتابخانه های عمومی بیشتر می‌توانند به رسیدن به اهداف سیاسی و فرهنگی کمک کنند و بیشتر می‌توانند در آن زمینه فعالیت داشته باشند.
باکلند ادامه اداد: کتابخانه های دانشگاهی و تحولات و توسعه ایده های جدید را پوشش میدهند، درحالیکه کتابخانه‌های عمومی این ایده های جدید به اشتراک می‌گذارند. کار کتابخانه‌های دانشگاهی این است که به محققان کمک کند که به صورت مداوم بکوشند تا مرزهای دانش را گسترش دهند و کتابخانه‌های عمومی وظیفه شان این است که به افراد در یک مقیاس بزرگ کمک کنند تا بتوانند در زمینه های جدید آگاهی پیدا کنند. کتابخانه های عمومی و رابطه آنها با جامعه رابطه بسیار مهمی است که باید به آن توجه شود. اگر خدمات کتابخانه های عمومی با نیازهای جامعه مرتبط نباشد، کتابخانه استفاده نخواهد شد و اگر کتابخانه استفاده نشود، سود کمی به آن کتابخانه می‌رسد و در نتیجه پشتیبانی های اقتصادی و سیاسی کمتری را دریافت می‌کند.
وی در ادامه به ارائه برخی خدمات ویژه در برخی کتابخانه‌ها اشاره کرد و گفت: کتابخانه برکلی خدمات متفاوت و همچنین خدمات ویژه ای را ارائه می‌دهد؛ مانند خدمات ارائه «ابزار کار» که برای استفاده در کارهای باغبانی و تعمیرات استفاده می شود. این افراد می‌توانند با مراجعه به کتابخانه آن ابزار را از کتابخانه امانت بگیرند و پس از انجام کارهای خود آن را به کتابخانه بازگرداند. از آنجا که اغلب خرید این ابزار که به همین دلیل این خدمت در کتابخانه برکلی ارائه شده است.
در ادامه این نشست حاضران به بیان پرسش هایی درباره موضوعاتی چون ارتباط کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی، ارائه خدمات به افراد غیر متخصص در کتابخانه‌های تخصصی، ارائه برخی خدمات عجیب خارج از حوزه کتاب در کتابخانه‌ها،نقش کتابخانه‌ها در میراث فرهنگی بومی و میراث فرهنگی ناملموس در کتابخانه ها و همچنین برخی مطالب ارائه شده در مقالات گذشته ایشان اختصاص داشت که مایکل باکلند به ارائه پاسخ‌هایی به این سوالات پرداخت.
لازم به ذکر است در جلسات گذشته این وبینارها که به دبیری «منصور کوهی رستمی» استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز و با همکاری انجمن علمی ارتقا کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار می‌شود به موضوعات «توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی برای گروه‌های حاشیه‌ای»، «کتابخانه‌های عمومی در سوئد؛ ترویج خواندن» و «طراحی خدمات برای کتابخانه‌ها» پرداخته و تا کنون میزبان اساتید، کتابداران و فعالان فرهنگی از امریکا، سوئد، ایران و افغانستان بوده‌است.