به گزارش پایگاه اطلاعرسانی نهاد کتابخانههای عمومی کشور، نشست هماندیشی مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد با اساتید گروههای روانشناسی و مشاوره دانشگاههای کشور، ۱۱ دی ماه در کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزار شد.
در این نشست اعضای هیئت علمی دانشگاه های فردوسی، شهید چمران، شاهد، خوارزمی، علامه طباطبائی، گیلان، بیرجند، تربیت مدرس، شهید بهشتی، رازی، بوعلی، تبریز و پیام نور به صورت حضوری و مجازی به بیان نظرات خود پرداختند.
ضرورت توجه به بخش نوجوان و آثار مربوط به این حوزه در کتابخانههای عمومی
مهدی وجدانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در این نشست اظهار داشت: گویا بخش نوجوان در کتابخانهها وجود ندارد، یا اگر هست، کتابهای مناسب نوجوانان در آن موجود نیست و اگر کتابی هست، عموماً ترجمه است. حوزه نوجوانان با توجه به اثرگذاری آنها در رویدادهای اجتماعی، حوزه مهمی است.
وی افزود: در حوزه کارهای دانشبنیان، بیش از ۲۰ استارتآپ به مسائل اجتماعی و موضوعات مرتبط با مصرفکننده میپردازد. پیشنهاد بنده این است که رویدادی دانشبنیان در این حوزه برگزار شود؛ چراکه مجموعههایی که در این حوزه فعالیت میکنند، ایدهها و موضوعات جذابی دارند.
مهمترین قسمت مردمیسازی کتاب، مدرسه است
سیدمحسن اصغری نکاح، دانشیار روانشناسی و عضو گروه آموزشی روانشناسی و مشاوره دانشگاه فردوسی مشهد ضمن تقدیر از برگزاری این نشست و اقدامات انجام شده از سوی نهاد در جهت ترویج فرهنگ کتابخوانی به ارائه پیشنهادهایی در این زمینه پرداخت و گفت: اعتقاد من این است که با مردمیسازی کتاب، کتابخوانی و کتابخانه، ترویج کتابخوانی را با چشمه جوشانی پیوند میزنیم که خاموششدنی نخواهد بود. کتابخانه مردمی استاد حسین فردی در مشهد، چندین بار در معرض تعطیلی قرار گرفت و تنها با وجود مردمی که از صمیم قلب فعالیت میکردند، مجدداً احیا شد. این امر بهویژه در حاشیه شهرها اهمیت بیشتری پیدا میکند و سرمایهگذاری در حاشیه شهرها، بازدهی چندین برابر خواهد داشت. مهمترین قسمت مردمیسازی کتاب، مدرسه است؛ چراکه مجموعه بسیار بزرگی از مخاطب در مدرسه وجود دارد؛ ساختاری آماده اعم از دانشآموزان، معلمان و خانوادههای دانش آموزان، شبکهای گسترده و خوب برای ترویج کتاب محسوب میشود. مساجد، نانواییها، کافهها و... نیز مراکز خوبی برای مردمیسازی کتاب هستند و ما میتوانیم کتابهای خوب را برای ترویج به این مراکز معرفی کنیم و در اختیار آنها قرار دهیم.
وی بر ضرورت نیازسنجی و انجام پژوهش برای رفع این نیازها تأکید کرد و گفت: همانگونه که میدانیم بیشترین خرید و بیشترین مراجعه به کتاب مربوط به آثار روانشناسی اعم از روانشناسی عمومی، کاربردی یا روانشناسی زرد است. به اعتقاد من انتخاب این آثار نیازمند دقت بسیار است. دغدغه دیگر من این است که هر چند مشاوره در خصوص معرفی کتاب میتواند کار کتابدار باشد، اما وقتی از کتابدرمانی صحبت میکنیم، باید متخصص آموزشدیده روانشناسی را برای این کار در نظر داشته باشیم. جدا کردن درمان و مشاوره و فکر کردن به اینکه خواندن چند کتاب میتواند افراد را درمان کند، آسیب جدیدی است که باید از آن پیشگیری کنیم.
ضرورت وجود منابع و محتوای اثرگذار در کتابخانههای عمومی
عباس اماناللهی، عضو هیئت علمی گروه مشاوره دانشگاه شهید چمران اهواز ضمن ابراز خرسندی از حضور در این نشست اظهار داشت: من فرزند روستا هستم و اولین دغدغه من این است که بدانم خدمات کتابخانهای در تمامی مناطق با چه کیفیتی ارائه میشود. به اعتقاد من باید کاری کرد که کتابداران متخصص در کتابخانهها کار کنند؛ چراکه وقتی کسی با این علم آشنایی دارد، مطمئناً از سایر علوم نیز برای ارائه بهتر خدمات، بهره میگیرد.
وی با تأکید بر اهمیت موضوع انتخاب کتاب، تصریح کرد: بنده مایلم بدانم دغدغه بردن کتاب و کتابخوانی به مناطق محروم و روستایی، چقدر وجود دارد و درخواستم این است که لطفاً به این مناطق بیشتر توجه کنید. من سالها پیش به دنبال تهیه کتاب برای مدرسه روستایمان بود و از طریق دوستی به انبار کتاب استان دعوت شدم که نگاهی به عناوین این منابع پیش از توزیع در استان داشته باشم؛ با دیدن آن آثار دریافتم که فاصله بسیار زیادی وجود دارد، بین آثاری که در انبار وجود داشت با آثاری که ما در کتابفروشیها میبینیم، محتوایی که میتواند اثرگذار باشد و سبک زندگی ایجاد کند. باید بررسی کنیم که کتابها چقدر پاسخگوی دغدغهها و منطبق با نیازهای مخاطبان هستند. به اعتقاد من استفاده از نظر متخصصان و انجام پژوهش، در دریافت درک صحیحی از نیازهای در حال تغییر جامعه مخاطب، کمککننده و لازم است؛ چراکه اگر ما نتوانیم پاسخگوی نیاز جامعه باشیم، از کتابخانهها دور خواهند شد.
اماناللهی بر لزوم استفاده از نظر متخصصان برای رسیدن به راهکارهایی که پیوند بین اقشار مختلف و کتابخانه را ایجاد و تقویت کند، تأکید کرد.
کتابخانهها، میراث فرهنگی جامعه
حسین زارع، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور ضمن تقدیر از برگزاری این نشست، اظهار داشت: کتاب و کتابخوانی، یک ضرورت است و ابتدا باید به ضروریات رسید؛ چراکه دانستن، شرط بقا است. کشورهای مختلف وقتی میخواهند قدمت خود را نشان دهند، کتابخانههای خود را در معرض دید دیگران قرار میدهند؛ به واقع کتابخانهها، میراث فرهنگی جامعه هستند.
وی تصریح کرد: به اعتقاد من یکی از آسیبهای ما در کتابخانهها، روزآمد نبودن خدمات کتابخانهها است؛ همچنان که فرهنگ عمومی، تکنولوژی، رسانهها و... در حال تحول هستند، خدمات کتابخانهها نیز باید بهروز شود. ذائقه شناختی نوجوانان و جوانان قدری تغییر کرده است. علاوه بر این، اگر هدف، ترویج خواندن است، بعضی از آثار باید حمایت شود؛ به نظر من کتابهای پرمخاطب باید در قطع جیبی عرضه شود، تا همواره در دسترس مخاطب باشد و این امر به ترویج کتاب بسیار کمک میکند.
زارع متغیرهای بسیاری را در عدم استقبال از مطالعه و کتابخانههای عمومی موثر دانست و گفت: سهلالوصول بودن دسترسی به کتابخانهها حائزاهمیت است؛ کتابخانه باید عاری از تشریفات باشد و کتابداران ما باید قدرت جذب مخاطب به کتابخانه را داشته باشند؛ در واقع ما نیاز به کاری گسترده در حوزه فرهنگ عمومی داریم تا مردم انگیزهای درونی پیدا کنند و خودشان از خواندن لذت ببرند.
وی در خاتمه پیشنهادهایی از جمله ترویج کتاب و کتابخوانی از طریق مساجد در مناطق فاقدکتابخانه، جذب موقوفات و نمادسازی در حوزه کتابخوانی، ارائه کرد.
کتابخانه یک پایگاه یاریرسان است
حمیدرضا حسنآبادی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی ضمن تقدیر از میزبانان این نشست اظهار داشت: امروز مشاوران و روانشناسان به این نشست دعوت شدهاند؛ این رشتهها، رشتههایی یاریرسان هستند. یاری رساندن، کمک کردن و مشاوره دادن، سطوح متعددی دارد. از این حیث من کتابخانه را به عنوان پایگاه مشاوره و یاریرسانی، تلقی میکنم. با مراجعه به تاریخ و حملاتی که به کشورمان شده، متوجه میشویم که کتابسوزی و کتابخانهسوزی در جامعه ما داستان خاص خود را داشته است و با مراجعه به چرایی این موضوع، اهمیت کتاب و کتابخانه را در مییابیم.
وی ادامه داد: از آنجا که کتابخانه یک پایگاه یاریرسان است، به نظر میرسد باید در ساختار و کارکرد کتابخانههای عمومی تغییراتی ایجاد شود تا به اهداف در نظر گرفته شده، دست یابد. کتابخانه نهادی است که تاریخ یک جامعه در آن ثبت میشود. بنابراین ضرورت دارد بر اساس تحولات حوزه علم، تکنولوژی، حرفهها و...، تعریف دیگری از ساختار و عملکرد کتابخانه ارائه شود.
حسنآبادی با اشاره به دو اصطلاح مشاور نشسته و برخاسته، گفت: مشاور نشسته، مشاوری است که در اتاقش مینشیند تا افراد دچار مشکل به سراغش بیایند و مشاور برخاسته، وارد گود میشود و مشکلات را رصد میکند. به نظر میرسد که کتابخانه عمومی با توجه به اینکه میراث تاریخی و فرهنگی یک جامعه است، نباید به عنوان محیطی فیزیکی، انباری کتاب و تعدادی مراجعهکننده، تعریف شود. کتابخانهها مسئولیت گستردهای دارند و باید یک کتابخانه برخاسته باشند. یکی از مصادیق کتابخانه برخاسته، تولید محتوا است؛ نه به این معنا که کتابدار به تولید محتوا بپردازد؛ کتابخانهها امروزه نقش موزه کشور را دارند؛ وقتی که وارد کتابخانه میشویم باید با انواع آثار مکتوب، مصور، انیمیشنها و...، در واقع مجموعهای از مستندات در هر زمینهای وجود داشته باشد. علاوه بر این، یک کتابخانه برخاسته باید وارد خانهها شود و مسجد و مدرسه تنها یک قسمت است. اگر میخواهیم وارد ذائقهها شویم و جامعهای بافرهنگ داشته باشیم، جامعهای که میداند نه میشنود، انجام این کار الزامی است.
وی بر ضرورت ارزیابی درونی کتابخانه تأکید کرد و گفت: باید ارزیابی کنیم که آیا کتابخانههای امروز ما به لحاظ ساختاری با عملکردهایی که تعریف میکنیم، سازگار است.
کتابهای زرد اگرچه خواهان دارند، لازم نیست در کتابخانه باشند
عذرا زبردست، متخصص روانشناسی سلامت و عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه گیلان ضمن ابراز خرسندی از حضور در این نشست، به بیان دغدغههای خود در حوزه کتابخانههای عمومی پرداخت و گفت: به اعتقاد من لازم است رصد و پژوهشهایی در حوزههایی همچون وجود کتابهای زرد یا غیرعلمی در کتابخانههای عمومی صورت گیرد؛ به اعتقاد منِ دانشگاهی این آثار اگرچه خواهان دارند، لازم نیست در کتابخانه وجود داشته باشند. همچنین بررسی الگوهای سلیقهای افراد در گروههای سنی مختلف، بررسی تأثیر ویژگیهای روانشناختی افراد در رفتار کتابجویی آنها و انجام پژوهشهایی در این خصوص که افراد برای مطالعه علمی در فضای مجازی چه میزان زمان میگذارند، آیا هدف یعنی مطالعه، روش یعنی استفاده از فضای مجازی را توجیه میکند یا خیر و چگونگی مدیریت این موضوع، ضرورت دارد و راهگشا خواهد بود.
ایجاد تفکر درست هدف گسترش کتابخانهها
محمدحسین سالاریفر، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند در ارتباط مجازی ضمن تقدیر از برگزاری این نشست، اظهار داشت: هدف از گسترش کتابخانهها کمک به ایجاد تفکر درست در جامعه بوده است و توجه به این هدف بسیار کمککننده است؛ چراکه بسیاری از آسیبها ناشی از شناختهای نادرست است. به اعتقاد من، کتابدرمانی و مطالعه یک کتاب به منظور درمان، فرایند درمان را شکل نمیدهد؛ اما وقتی متخصصی کتابی را برای تسهیل فرایند درمان پیشنهاد میکند، این امر کمککننده است.
وی اظهار داشت: به اعتقاد من میتوانیم از ظرفیت موجود در دانشگاهها و کتابخانهها برای کمک به جامعه هدف استفاده کنیم. من معتقدم اگر تأکید ویژهای به خوانده نشدن یک کتاب داشته باشیم، مردم برای مطالعه آن حریصتر میشوند. در واقع ویژگی مغز بشر این است که نکات منفی را بیشتر جذب میکند.
سالاریفر ادامه داد: فضای مجازی، فضایی بی حد و مرز است که تمام افراد را در گروههای سنی مختلف به خود جذب کرده و گاه باورهایی ناکارآمد و آسیبزا به افراد منتقل میکند و آثار آن در سطح فردی و اجتماعی، قابل مشاهده است. به اعتقاد من با تعامل کتابخانهها و گروههای روانشناسی، میزان آسیبها در جامعه کم خواهد شد.وی تصریح کرد: جهت دادن به تفکر کار معلمین است. درست است که تفکر مسیر خود را طی میکند اما منِ معلم و همکاران محترم در کتابخانههای عمومی نقش تسهیلکنندگی دارند و می توانند به جریان تفکر جهت مثبت بدهند. مطمئناً اگر ما تغییر تفکر را داشته باشیم، میتواند خیلی کمککننده باشد و شاهد کاهش آسیبها خواهیم بود.
برای بسترسازی ترویج کتابخوانی، تمامی سازمانها باید در کنار نهاد قرار گیرند
جلیل باباپور، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه تبریز ضمن قدردانی از میزبانان این نشست، با اشاره به جایگاه ویژه فرهنگ کتاب و کتابخوانی در تبریز، اظهار داشت: ابتدا ضروری است بدانیم آیا نهاد کتابخانهها در پی انجام و گسترش وظیفه ذاتی خود است یا به دنبال مردمیسازی کتابخانههای عمومی است؛ هر یک از این دو، مکانیزمهای خاص خود را میطلبد و ما باید مکانیزمها را تعریف کنیم. علاوه بر این، باید مشخص شود که ما به دنبال ترویج فرهنگ مطالعه در کتابخانهها هستیم یا میخواهیم کتابخوانی را در بین مردم و در خانهها، ترویج کنیم؛ هر یک از این دو نیز مکانیزمهای متفاوتی دارد. برای ترغیب کودکان و نوجوانان به کتابخانه، بسترهای ویژهای لازم است. به اعتقاد من تنها بحث کتابخوانی مطرح نیست و شاید سازمانهای متعددی باید با نهاد همکاری کنند تا بسترهای لازم فراهم شود.
وی در خاتمه اظهار داشت: شاید کتابخانهها نیاز به حامی داشته باشند؛ اگر بشود با بانکها تعامل کرد و از همکاری آنها به عنوان حامی کتابخانه، بهره برد، اثربخش خواهد بود.
لزوم تفاهم، تعامل و همکاری جدی و بدون قید و شرط نهاد با مدارس
حجتالاسلام دکتر علیرضا صادقزاده، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، اظهار داشت: امام علی(ع)، پیامبر را به طبیبی تشبیه میکند که با طب خود به دنبال نیازمندان به طبابت میگردد؛ «طبیب دوار بطبه». به اعتقاد من کتابخانه باید دوار شود؛ کتابخانه باید سیار باشد و وارد مدارس شود. رابطه بچههای نسل جدید با فرهنگ اصیل ما قطع شده و ما نمیتوانیم منتظر بنشینیم که آنها به کتابخانه مراجعه کنند، باید خودمان به سمتشان برویم. به این ترتیب پیشنهاد من این است که به سمت تفاهم، تعامل و همکاری جدی و بدون قید و شرط با مدارس حرکت کنید.
گام اول در ترویج کتابخوانی، شناخت مخاطب و نیازهای او است
ابوالقاسم عیسی مراد، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی ضمن ابراز خرسندی از حضور در این نشست، اظهار داشت: ما دچار بحران مخاطب هستیم؛ بنابراین گام اول این است که مخاطبمان را بشناسیم و بدانیم که چه میخواهند. ما عموماً چیزی میخواهیم که فرزندانمان نمیخواهند. باید انگیزه زندگی آنها را بدانیم و مشکل را پیدا کنیم. آنها یک چیز میخواهند و ما چیز دیگری به آنها تزریق میکنیم.
وی تصریح کرد: ما باید بازدارندههای کتابخوانی را شناسایی کنیم. پس از شناخت مخاطب و آسیبشناسی، باید مدل را به تناسب فرهنگ تعریف کنیم. در آخر، باید رابطه بین کتابخوانی و شخصیت آدمها، خانواده، درمان، فلسفه خواندن، معارف فرهنگی و... را پیدا کنیم. امیدوارم روزی برسد به آنچه میخوانیم، قدری عمل کنیم تا عاقبت به خیر شویم.
روانشناسی مصرفکننده و کمک به ایجاد فضای مطلوب کتابخوانی
وحید صادقی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، اظهار داشت: در روانشناسی، مبحث «روانشناسی مصرفکننده» مطرح است. متقاضیان کتاب و کتابخوانان، به نوعی مصرفکننده هستند. توصیه بنده به نهاد این است که از موضوعات حوزه روانشناسی مصرفکننده، بهره ببرد تا بتواند مثلاً محیطهای مطلوبی برای کتابخوانی ایجاد کند. امروز مبحث بازاریابی عصبی، یکی از مباحث مطرح در دنیا است که میتواند ما را در خلق فضاهایی که افراد را به مطالعه ترغیب کند، یاری دهد.
وی ادامه داد: روانشناسان و مشاوران میتوانند در حیطههای دیگری از جمله مدیریت انگیزه، مدیریت زمان، ایجاد احساس مثبت در افراد در زمینه کتاب خواندن، ارتقای فرهنگسازی درونی به مطالعه، تشکیل باورهای مثبت در زمینه کتابخوانی و... در قالب کارگاهها و دورهها کمککننده باشند.
صادقی تشویق به خواندن در گروه و استفاده از تکنولوژی و توسعه کتابهای الکترونیک در بستر موبایل و تبلت را از راههای افزایش ترویج فرهنگ کتابخوانی بین مردم دانست.
تنوع خدمات به افزایش مراجعه باکیفیت کاربران به کتابخانهها کمک میکند
رضاعلی طرخان، عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد در این نشست اظهار داشت: به اعتقاد من ساختار کتابخانههای عمومی در کشور ما هنوز بسیار سنتی است. در کنار این شیوه سنتی، ورود به مدارس میتواند یک راهکار محسوب شود. پیشنهاد من این است که کتابخانه ارائهکننده طیف متنوعی از خدمات باشد؛ مثلاً در کنار خدمات کتابخانهای مثل امانت کتاب، خدمات دیگری مثل مشاوره روانشناختی با استفاده از افراد متخصص، ارائه شود؛ تنوع خدمات به افزایش مراجعه باکیفیت کاربران به کتابخانهها کمک میکند. بعلاوه، پیشنهاد میکنم همچنانکه نشستی با روانشناسان و جامعهشناسان داشتهاید، در نشستی با صاحبان کسبوکارها، رفتار مصرفکننده را از دیدگاه آنها، ارزیابی کنید. شاید آنها رفتار مصرفکننده را بهتر بشناسند و به شیوههای انگیزشی اشراف بیشتری داشته باشند. همچنین به اعتقاد من شایسته است سازوکاری ایجاد شود که در مجموعههای بزرگ، بخشی به کتابخانه اختصاص یابد.
اثرگذاری خلاقیت در نگارش آثار در ترغیب جوانان به مطالعه
شیرین رشیدی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، اظهار داشت: به اعتقاد من باید بر روی بحث تفکر کار کنیم و بسنجیم که چقدر در زمینه نهادینهسازی تفکر کتابخوانی موفق عمل کردهایم. در گذشته اساتیدی داشتیم که وزانتشان با کتاب گره خورده بود. اینکه اساتید با کتابهایشان معرفی میشوند، نشاندهنده جایگاه و نقش کتاب در فرهنگ جامعه علمی کشور ما است.وی افزود: به منظور ایجاد اشتیاق در جوانان و احساس تعلق به فضای علمی، مؤلفان باید بر خلاقیت در نگارش کتابها تمرکز کنند. همچنین رعایت نکات زیباییشناختی در نسخ چاپی و در دسترس بودن کتابهای دست اول نیز در مسیر ترویج فرهنگ کتابخوانی اثرگذار خواهد بود.
استقبال مردم از کتابخانههای عمومی به لحاظ فیزیکی، فردی و انتشاراتی قابل بررسی است
مسیب یارمحمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا همدان در ارتباط مجازی با این نشست اظهار داشت: به اعتقاد من استقبال مردم از کتابخانههای عمومی به لحاظ فیزیکی، فردی و انتشاراتی قابل بررسی است. در خصوص فضای فیزیکی، باید گفت، لازم است محیط کتابخانههای عمومی زیبا و دوستداشتنی باشد تا افراد را به خود جذب کند. همچنین گاهی کتابخانهها در مکانهایی واقع شدهاند که چندان دسترسپذیر نیستند که باید به این موضوع توجه شود. در حوزه فردی، مسائلی همچون نبود انگیزه، نداشتن زمان، مشکلات اقتصادی و... مطرح است و لازم است جلساتی برای نحوه افزایش انگیزه افراد و... تشکیل شود.
یارمحمدی، گفت: به لحاظ انتشاراتی، باید گفت در انتشار کتاب باید نیاز مخاطب در نظر گرفته شود. واقعیت این است که در کنار کتاب، فضای مجازی، رسانهها و... نیز باعث افزایش اطلاعات و توسعه دانش ما میشود و ما باید بدانیم هدف دانستن است یا مراجعه به کتاب. محتوا و ظاهر کتاب باید جذاب باشد. بعلاوه باید به لحاظ ساختاری شرایط ایجاد کتابخانههای الکترونیکی را فراهم کنیم؛ نهاد میتواند کتابهای خیلی خوب را شناسایی، خریداری و نسخه الکترونیک آن را تهیه کند و در دسترس همگان قرار دهد. همچنین لازم است کتاب به عنوان غذای روح، تبلیغ شود.
وی با اشاره به بحث مقدمهسازی در روانشناسی اجتماعی، گفت: در حوزه ترغیب افراد به کتابخوانی تقریباً ۳۰ تکنیک وجود دارد که ما میتوانیم از این تکنیکها برای متقاعدسازی کودکان و نوجوانان برای مراجعه به کتاب و کتابخانه استفاده کنیم.
اجازه دهیم تضارب آرا وجود داشته باشد
محمدسجاد صیدی، عضو هیئت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه در ارتباط مجازی با این نشست اظهار داشت: ما ابتدا باید به این سؤال پاسخ دهیم که آیا میخواهیم مردم کتاب بخوانند یا سراغ کتابهایی بروند که ما میخواهیم. ما برای مخاطب احترام قائل نیستیم و بعد میگوییم مردم به حرف ما گوش نمیکنند. بالاخره افراد آزاد هستند و میتوانند هر گونه محتوایی را بخوانند؛ ما باید اجازه دهیم تضارب آرا وجود داشته باشد، تضارب آرا باعث میشود هر گروهی قوت بگیرد، کتاب بنویسد. اگر بخواهیم مردم کتابی که ما میگوییم را بخوانند، نتیجه عکس خواهد داد. ما باید اندیشهها را رشد دهیم و تضارب آرا و اندیشههای متنوع و خواندن دیدگاههای گوناگون به رشد میانجامد.