به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، «قاسم موّحدیان» که از همکاران نهاد است و سرپرستی معاونت اداری و مالی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان زنجان را برعهده دارد؛ در رشته علم‌ اطلاعات و دانش‌شناسی نیز تحصیل کرده و از دانشگاه اصفهان مدرک دکتری خویش را اخذ کرده است. او در شماره سوم از دوره ۲۹ فصلنامه تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی که در پائیز سال ۱۴۰۲ منتشرشده و به کووید-۱۹ اختصاص دارد، به همراه احمد شعبانی، عضو هیئت‌علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه اصفهان؛ سعید رجایی، عضو هیئت‌علمی گروه علوم‌تربیتی دانشگاه اصفهان و فاطمه پورخاقان، کارشناس‌ارشد رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه اصفهان، مقاله‌ای را تحت عنوان «تعیین میزان آمادگی کتابخانه‌ها و کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان در مواجه با همه‌گیری کووید-۱۹» نگاشته است. نظرات گروه نویسندگان که مبتنی بر دو بخش تجربیات و دانش است، می‌تواند در آسیب‌شناسی و ارتقای توان کتابخانه‌های عمومی و کتابداران، کاربردی و راهگشا باشد.

او در پاسخ به سؤال اول مبنی بر چرایی و اهمیت پرداختن به این موضوع، تأکید کرد: کتابخانه‌های عمومی یکی از فضاهای فرهنگی مهم در سپهر عمومی هر جامعه هستند و دسترسی به کتابخانه‌ها و بهره‌گیری از خدمات آن در هر جامعه‌ای از اهمیت خاصی برخوردار است و از طرفی کتابخانه‌های عمومی رسالت و اهداف کلانی نظیر برقراری عدالت اجتماعی در بهره‌گیری از خدمات کتابخانه‌ها و تسهیل دسترسی به کتاب و متون خواندنی در میان اقشار مختلف را بر عهده دارند، این موضوع به‌ویژه در مواقعی که رویداد یا بحران خاصی در جامعه بروز پیدا می‌کند که سپهر عمومی را تحت شعاع قرار می‌دهد، اهمیت ویژه‌ای نیز پیدا می‌کند. شاید در شرایط عادی در هر جامعه‌ای مسیرها و شیوه‌های دسترسی مردم به کتاب و متون خواندنی، متنوع باشد و صرفاً هم به‌واسطه و از طریق کتابخانه‌های عمومی نباشد؛ در جامعه ایران نیز اینطور است یعنی درصد مشخصی از مردم از طریق کتابخانه‌های عمومی به مواد خواندنی دسترسی پیدا می‌کنند و باقی مردم از شیوه‌های دیگر نظیر خرید کتاب و دسترسی‌های مجازی نیازشان را برطرف می‌کنند، اما این موضوع در شرایط بحران متفاوت می‌شود یعنی نقش کتابخانه‌های عمومی به عنوان نهادهایی که از بودجه عمومی اداره می‌شوند، برجسته شده و انتظار می‌رود که خدمات و دسترسی‌های پایدار و گسترده به مردم ارائه شود و کتابخانه‌ها نه تنها تحت‌الشعاع وقوع یک بحران، خدمات خود را تعطیل نکرده، بلکه در مدیریت کلان بحران نقش خاص خود را ایفا کنند.

وی افزود: مثلاً در زمان سیل یا زلزله که برخی از مردم شرایط خاص روحی پیدا می‌کنند، اتفاقاً اهمیت و نقش خدمات‌رسانی کتابخانه‌ها پررنگ‌تر می‌شود و در زمان بحران کرونا که تمام ساحت­‌های مختلف حیات اجتماعی را تحت تأثیر قرار داد، نیاز به حضور و ایفای نقش اجتماعی کتابخانه‌ها بیش از پیش احساس شد و پرداختن به این موضوع و آمادگی کتابخانه‌ها نیز اهمیت درخوری یافت.

موحّدیان ایده مقاله را مربوط به زمانی می‌داند که کتابخانه‌های عمومی، به دلیل مواجهه ناگهانی با ویروس کووید-۱۹ وارد مرحله جدیدی از ارائه خدمات به کاربران خود شدند و ادامه می‌دهد: به دلیل نوظهوری ویروس کووید-۱۹، پژوهش‌های بسیار کمی در این حوزه وجود داشت و عرصه‌ای ناشناخته برای کتابخانه‌ها و نحوه مواجهه با این بحران بود و شایسته بود که پژوهشی در مورد تعیین میزان آمادگی کتابداران و کتابخانه‌های عمومی جهت رویارویی با چالش‌های بیماری کووید-۱۹ انجام شود.

وی روش «توصیفی» را از آن جهت که در مقاله، به بررسی و شناخت متغیرها در شرایط موجود می‌­پردازد، برای آن درنظر گرفته و اذعان می کند: در این تحقیق از روش «پیمایشی» جهت گردآوری داده‌­ها استفاده شد، لذا آن را می‌توان در زمره تحقیق­‌های میدانی قرار داد. می‌توان گفت این تحقیق، توصیفی-پیمایشی با ماهیت «کاربردی» بود. در این پژوهش، از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شد. تصادفی از آن جهت که جامعه کتابداران کتابخانه‌های عمومی یک جامعه همگن بوده و از آنجایی که کل جامعه در این تحقیق به دلیل مرخصی و تعطیلات مکرر بهداشتی قابل بررسی نبود، اقدام به نمونه‌­گیری تصادفی ساده شد. در پژوهش حاضر از آمار توصیفی و استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده­‌ها استفاده شد. در سطح آمار توصیفی از مشخصه­‌های آماری مانند فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار، و در بخش آمار استنباطی از آزمون‌های t تک‌نمونه‌ای و آزمون تحلیل واریانس یک‌راهه، و آزمون تعقیبی دانکن، و تحلیل عاملی استفاده شد.

این دانش‌آموخته رشته اطلاعات و دانش‌شناسی، در رابطه با این سؤال که آیا پژوهش‌های علمی از مشکلات و کاستی‌های عملی در محیط‍‌های کتابخانه‌ای می‌کاهد و چه لوازمی نیاز دارد، گفت: پژوهش‌های علمی از این نظر که منجر به تولید دانش در یک زمینه موضوعی شده، شناخت و قدرت درک و تحلیل ما را از آن پدیده و یا زمینه موضوعی گسترش داده و در تصمیم‌گیری مؤثر واقع می‌شوند. البته این موضوع ممکن ‌است برای همه پژوهش‌ها و یا زمینه‌های موضوعی مورد پژوهش صادق نباشد، چراکه کیفیت پژوهشی، نیاز به دانش و یافته‌های پژوهشی در یک حوزه خاص و همین‌طور ساختار و برنامه‌ریزی سازمانی در بهره‌گیری از نتایج پژوهش‌ها ممکن است در سازمان‌های مختلف یکسان نباشد. بنابراین شاید نتوان آشکارا ادعا کرد که پژوهش‌های علمی مستقیماً و الزاماً منجر به کاهش مشکلات و کاستی‌های عملی در کتابخانه‌ها می‌شوند، چون اساساً دیدن رابطه‌ای خطی میان پژوهش و حل‌مشکل در ساحت عملی شاید برای همه پژوهش‌ها چندان از منظر علمی و نظری صحیح نباشد.

وی افزود: بسیاری از پژوهش‌ها اتفاقاً مسائل جدیدی را مطرح می‌کنند که شاید قبلاً در یک سازمان مورد توجه نبوده و اساساً به عنوان یک مشکل هم موضوعیت نداشته است. پژوهش، ما را متوجه کاستی می‌کند؛ کاستی‌های جدیدی را ممکن است شناسایی کند، ولی در مجموع حتماً پژوهش و نتایج آن فایده‌های نظری و سرریزهای عملی برای علاقمندان و ذی‌نفعان خواهد داشت. نکته مهم این است که سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در یک سازمان در سطوح مختلف، بروندادهای علمی را در رویکردهای سازمانی دخیل کند.

او همچنین در پایان گفتگو با توجه به اهداف تعریف شده، نتایج موردنظر را عملی شده دانست و ادامه داد: نتایج پژوهش حاضر در چارچوب مؤلفه‌های تعریف شده قابل بحث و تفسیر است و همین‌طور جوانب دیگری از مؤلفه‌های مدیریت منابع‌انسانی را که می‌توانند در میزان آمادگی کتابداران و کتابخانه‌ها مؤثر باشند، قابل بررسی است. همچنین بررسی تجربه زیسته کتابداران کتابخانه‌های عمومی ایران در مواجهه با ویروس کووید-۱۹ نیز می‌تواند نتایج درخوری داشته باشد.

قاسم موحّدیان و همکارانش در پایان مقاله، به مدیران کتابخانه‌های عمومی پیشنهاد می‌کنند تمهیداتی را برای ارتقای سطح آمادگی کتابداران و کتابخانه‌ها در مواجه با بحران بیاندیشند: کتابخانه‌ها نیازمند تدوین سیاست‌های مناسب به منظور افزایش میزان آمادگی در مواجه با بحران و بیماری‌های واگیردار هستند. این ضوابط به صورت تصور کلی قبل از وقوع و در زمان آغاز بحران معین شده و در مواقع حساس با اضافه‌کردن موارد جزئی به کار گرفته شوند. طراحی ساختار سازمانی مناسب، توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز در قالب فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی در زمان بحران باید در برنامه مدیران کتابخانه ها قرار گیرد.

برای دسترسی و مطالعه این مقاله و سایر مقالات شماره ۱۱۴ فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی اینجا را ببینید.