به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، مقاله «استراتژی بازاریابی کتابخانه سئول برای جذب کاربران علیرغم کاهش مداوم مراجعان: کتابخانه فضای باز سئول»[۱] در شماره سوم خبرنامه سال ۲۰۲۴ دفتر منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه ایفلا (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری) منتشر شده است که به پروژه کتابخانه سئول برای تأمین نیاز کاربران کتابخانه به «فضای امن» و «افزایش نرخ مطالعه» پس از همه‌گیری کرونا می‌پردازد. ترجمه متن این مقاله در ادامه آمده است.
در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، تعداد مراجعان به کتابخانه‌های عمومی به طور میانگین ۶۹٪ کاهش یافت. حتی تا سال ۲۰۲۲، این آمار هنوز به سطح پیش از همه‌گیری نرسیده بود و نسبت به سال ۲۰۱۸، ۴۳.۹٪ کمتر بود.
یک کتابخانه نهادی است که وظیفه دارد حق دسترسی مردم به دانش و اطلاعات را تضمین کند، فرصت‌های برابر مطالعه را فراهم آورد، به بهبود زندگی افراد کمک کند و در توسعه اجتماعی و فرهنگی جامعه نقش داشته باشد. کتابخانه سئول (SL) طبق «قانون کتابخانه‌ها» به عنوان کتابخانه اصلی این کلانشهر انتخاب شده و مسئول تدوین و اجرای سیاست‌هایی برای پیشرفت کتابخانه‌ها و گسترش فرهنگ خواندن در سئول است. از این رو، ترویج فرهنگ کتابخوانی میان شهروندان سئول یکی از اهداف کلیدی این کتابخانه به شمار می‌رود.
اما در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، تعداد مراجعان به کتابخانه‌های عمومی به طور میانگین ۶۹٪ کاهش یافت. حتی تا سال ۲۰۲۲، این آمار هنوز به سطح پیش از همه‌گیری نرسیده بود و نسبت به سال ۲۰۱۸، ۴۳.۹٪ کمتر بود. پیمایش ملی خواندن نیز نشان داد که میزان کتابخوانی در دهه گذشته به شدت افت کرده است.
همچنین، در جریان همه‌گیری، با رواج فناوری اطلاعات در زندگی روزمره و حرکت سریع جامعه به سمت تعاملات غیرحضوری، شمار افرادی که دچار افسردگی یا اضطراب شدند، افزایش پیدا کرد. گزارش روندهای سال ۲۰۲۱ ایفلا نشان داد که از میان ۲۰ گرایش مهم در حوزه اطلاعات، نیاز به فضاهای فیزیکی و اهمیت روزافزون فضاهای اجتماعی برجسته شده است. با وجود افزایش تدریجی تقاضای شهروندان برای فضاهای امن، کتابخانه‌ها به دلیل محدودیت‌های ناشی از کووید-۱۹ نتوانستند به خوبی به این نیاز پاسخ دهند.
در نتیجه، کتابخانه‌های عمومی برای ایجاد «کتابخانه‌ای امن و جذاب» دست به نوآوری زدند. آن‌ها خدمات دیجیتال خود را با بهره‌گیری از فناوری‌های برخط و غیرحضوری گسترش دادند و شروع به تبدیل فضاهای محدود و بسته به محیط‌های باز کردند تا اشتیاق کاربران به فعالیت‌های حضوری را برآورده سازند.
برای واکنش مؤثر به این تحولات، کتابخانه سئول پروژه "SOL" را راه‌اندازی کرد؛ یک «کتابخانه بدون ساختمان»[۲] که مفهوم فضای کتابخانه را از محدوده ساختمان‌های سنتی به محیط بیرون گسترش می‌دهد. «کتابخانه فضای باز سئول» سه رکن اصلی کتابخانه - «کتاب‌ها»، «ساختمان‌ها» و «کتابداران» - را به «محتوا»، «فضا» و «کارکنان» گسترش می‌دهد؛ با استفاده از مزایای فضاهای باز، خدمات متنوعی ارائه می‌دهد که به کاربران امکان بهره‌مندی از تنوعی از محتوای کتابخانه را می‌دهد. «کتابخانه فضای باز سئول» از یک فضای متمرکز بر خواندن و مباحثه به محیطی برای تعامل و تجربه تکامل یافته است.
برای پاسخ به کاهش نرخ مطالعه و نیاز شهروندان به فضاهای امن و جذاب، جمعیت هدف پروژه کتابخانه فضای باز جذب افرادی بود که معمولاً از کتابخانه استفاده نمی‌کنند. هدف این بود که با بازاریابی فعال و تخصصی، تعداد کاربران کتابخانه افزایش یابد.
کتابخانه سئول از راهبرد آمیخته بازاریابی [۳] برای افزایش تعداد کاربران بهره گرفت که شامل این موارد می‌شد:
محصول (product): ارائه کتاب‌ها بدون نیاز به فرآیند امانت و همچنین امکان استفاده رایگان از سایر اقلام.
قیمت (price): اختصاص بودجه بیشتر به کتابخانه نسبت به سایر شهرها و استان‌ها، با توجه به تقاضای شهروندان و نتایج مثبت حاصل شده که امکان ارائه خدمات عمومی رایگان مانند نمایش فیلم، برگزاری کنسرت و اجراهای موسیقی را فراهم کرد.
ترویج (promotion): انتصاب یک مسئول اختصاصی روابط عمومی برای انجام تبلیغات حرفه‌ای و گسترش فعالانه اقدامات تبلیغاتی برای نمایش اقلام ترویجی حتی در حمل و نقل عمومی و تابلوهای آپارتمان‌ها.
مکان (place): بهبود دسترسی فیزیکی کاربران با گسترش جغرافیایی به مناطق منتهی به پلازای سئول، میدان گوانگ‌هوامون و رود چئونگی‌چئون (به صورت آزمایشی) و توسعه این پلازاهای شهری به کتابخانه‌های فضای باز.
با اجرای این استراتژی‌ها، کتابخانه سئول موفق شد تعداد کل بازدیدکنندگان خود، شامل مراجعان به کتابخانه فضای باز سئول، را از ۷۷۲,۲۳۹ نفر در سال ۲۰۲۲ به ۲,۴۴۶,۷۳۸ نفر در سال ۲۰۲۳ افزایش دهد.
با اجرای این استراتژی‌ها، کتابخانه سئول تعداد کل بازدیدکنندگان خود (شامل مراجعان به کتابخانه فضای باز سئول) را از ۷۷۲,۲۳۹ نفر در سال ۲۰۲۲ به ۲,۴۴۶,۷۳۸ نفر در سال ۲۰۲۳ افزایش داد. این افزایش چشمگیر نشان‌دهنده دستیابی به هدف افزایش تعداد افرادی است که از کتابخانه‌ها استفاده می‌کنند. در نتیجه، افزایش تعداد کاربرانی که از استراتژی بازاریابی پیروی می‌کنند به عنوان شاخصی از برآورده کردن «تقاضای فضاهای امن» و «کمک به افزایش نرخ مطالعه» عمل می‌کند.
در حال حاضر، کتابخانه فضای باز سئول به عنوان الگویی نوآورانه در حوزه کتابخانه‌ها شناخته می‌شود. کتابخانه سئول علاوه بر موفقیت در بازاریابی، «جایزه کتابخانه سبز سال ۲۰۲۳ ایفلا» را نیز از آن خود کرده و به عنوان پیشگام در ارتقای آگاهی زیست‌محیطی برای توسعه پایدار در میان کتابخانه‌های سئول مطرح شده است. با توجه به استقبال شهروندان و نوآوری‌های انجام شده، این کتابخانه در سال ۲۰۲۴ فعالیت در طول سال خود را گسترش داده و علاوه بر پلازای سئول و میدان گوانگ‌هوامون، کتابخانه‌های فضای باز را در طول رود چئونگی‌چئون نیز راه‌اندازی کرده است.
کتابداران کتابخانه سئول همواره به بهبود سیاست‌های کتابخانه‌ای در کره فکر می‌کنند و پیوسته در تلاش هستند تا روندهای نوین فرهنگ خواندن را تقویت کنند و میزان کتابخوانی شهروندان را افزایش دهند. در آینده، پروژه‌های متنوع و راهبردهای بازاریابی خلاقانه و پویا برای افزایش استفاده از کتابخانه در میان شهروندان سئول را برنامه‌ریزی می‌کنند و به تلاش خود در خط مقدم ادامه می‌دهند.
[1] The Marketing Strategy of the Seoul Library to Attract Users despite a Continuous Decline in Patrons: Seoul Outdoor Library
[2] Building-less Library
[3] Marketing mix strategy (4P)