به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران، نشست نقد و بررسی کتاب «پس از بیست سال» اثر سلمان کدیور، با حضور نویسنده اثر؛ احمد شاکری، منتقد، علی نیکنام، مدیرکل اداره کتابخانه های عمومی استان تهران و جمعی از اهالی کتاب روز چهارشنبه سوم مهرماه در  کتابخانه عمومی بابا طاهر تهران برگزار شد.

در ابتدای نشست سلمان کدیور، نویسنده اثر با اشاره به سختی های نگارش این رمان گفت: نگارش این رمان ۴ سال زمان برد؛ اکثر رمان‌های تاریخی دنیا معمولاً از زاویه دید دانای کل روایت می‌شود؛ چرا که نویسنده می‌خواهد روایتی از تاریخ بگوید. من در این رمان سعی کردم به یک مقوله تاریخی در قالب داستان بپردازم. ضمن اینکه تلاش کردم نزاع و درگیری از دو قرائت از اسلام را به تصویر بکشانم و نشان دهم که با دو قرائت از اسلام، دو جامعه را می توان به سعادت و همچنین به انحراف کشاند.

ریسک نگارش رمان تاریخی – مذهبی بالا است

کدیور با بیان اینکه ریسک نگارش رمان تاریخی به ویژه اگر در مورد اهل بیت (ع) باشد، بالا است، افزود: رمان تاریخی می تواند آمیزه ای از ذوق نویسنده و واقعیت های تاریخی باشد.  هنگامی که نویسنده می خواهد رمان غیرتاریخی خلق کند، بی شک سوار بر اسب خیال می شود و شروع به نوشتن می کند و شخصیت و ماجرا خلق می کند؛ اما نویسنده رمان تاریخی باید توجه داشته باشد که شخصیت ها و وقایع مسلم تاریخی وجود دارند و همین امر قدرت مانور نویسنده را کاهش می دهد.

همه خود را مُحق به اظهار نظر می دانند

وی اضافه کرد: مساله دیگر در مورد رمان تاریخی به ویژه رمان با موضوع اهل بیت (ع)، این است که همه خود را مُحق می دانند که در مورد این رمان اظهار نظر کنند و این به دلیل محبتی  است که به اهل بیت (ع) دارند. این مسائل موجب می شود که نویسندگان در مورد نگارش رمان تاریخی و صدر اسلام و اهل بیت (ع) کمتر وارد میدان شوند، چراکه نگارش در این موارد همراه با محدودیت هایی است.

کدیور تصریح کرد: من در این رمان سعی کردم جنبه زهد و مظلومیت حضرت  علی (ع) و جامعه شناسی مردم کوفه و مشخصات روانی آدم های شام را قید کنم و عشق و شخصیت ها در این رمان فدای حقیقت شدند.

در ادامه شاکری، منتقد اثر با اشاره به عواملی که نویسندگان را به روایت از تاریخ به ویژه تاریخ صدر اسلام و اهل بیت (ع) ترغیب می کند، گفت: اقبال مخاطب به دانستن درباره تاریخ صدر اسلام، یکی از عوامل ترغیب کننده نویسندگان به نوشتن در این موضوع است. این درحالی است که تنها روایت های داستانی هستند که می توانند از سد استنادات تاریخی عبور کنند و شخصیت ها را بدون پوشش و نقاب به مخاطب معرفی کنند.

ضرورت ها و اهداف مشخص نویسنده داستان تاریخی

وی با بیان اینکه نویسنده ای که روایت داستانی از تاریخ را انتخاب می کند، ضرورت ها و اهداف مشخصی دارد، ادامه داد: تواریخ واجد اجمال اند و در برخی موارد مبهم گویی می کنند اما داستان نویس با انتخاب شخصیت و رویکرد خاص خود در روایت داستان، خوانشی از تاریخ را ارائه می کند. ضمن اینکه امکانات رمان در تصویر سازی و تقریب مخاطب با جهان داستان، از این روایت ها، جهانی ملموس و محسوس می سازد.

این منتقد و نویسنده تاکید کرد: در نقد کتاب «پس از بیست سال» می توان رویکرد های مختلفی از نقد ادبی همچون نقد تاریخی، نقد مقایسه ای تطبیقی، نقد فنی داستانی، نقد گونه ای و نقد رویکردی را انتخاب کرد.

شاکری اضافه کرد: نام این رمان «پس از بیست سال» است اما مشخص نیست که منظور نویسنده کدام برهه از زمان است. این داستان به دو بخش «پایان یک آغاز» و «دوباره آغاز» تقسیم شده است. بخش پایانی (دوباره آغاز) بدون فصل متعارف در بخش های دیگر، زمان روایت را بیان می کند، لذا منطق نام گذاری این بخش ها و البته بازه زمانی آن ایجاب می کند بخش ها به ترتیب پیش از آغاز، آغاز و دوباره آغاز باشد اما بدون دلیل، کتاب از بخش دوم صرف نظر کرده و در حقیقت منطق تقسیم بندی زمانی خود را مخدوش ساخته است.

هیچ رد پایی از سلیم در روایت های تاریخی نیست     

این منتقد با اشاره به شخصیت سلیم که شخصیت محوری داستان محسوب می شود، گفت: سلیم شخصیتی است که هیچ رد پایی از او در روایت های تاریخی نیست و تنها زاییده خیال نویسنده است. این درحالی است که نقشی که نویسنده برای سلیم در نظر گرفته، تجاوز از بایسته های تاریخی است. سلیم یک شخصیت خیالی است، بنابراین نیازی نیست که تا حد یکی از سرداران لشکر امام و سفیر او در صفین معرفی شود، به گونه ای که بدون حضور او نتیجه جنگ تغییرمی کرده است. سلیم در کنار کسانی چون حجر بن عدی، سلیمان بن صرد و مختار قرار می گیرد و این رویه حتی در پایان روایت و واقعه کربلا نیز رخ می دهد و سلیم و فرزندش از شهدای کربلا معرفی می شوند.

وی تصریح کرد: مساله اصلی سلیم، عشق به راحیل است اما او عاشقی منفعل است که گاهی به یاد راحیل می افتد و جالب است که در این عشق هیچ رقیب دیگری هم وجود ندارد و هرچه بیشتر پیش می رویم، عشق میان سلیم و راحیل، که محور اصلی روایت و رکن اصلی قصه داستان بوده نیز بیشتر رنگ می بازد.

تقسیم بندی شخصیت ها به دو جبهه اسلام و کفر

شاکری افزود: تقسیم بندی شخصیت ها بر اساس پیش فرض های ساده ای است که کاملا همخوان و همسو با پیش فرض های مخاطب است. تقسیم بندی شخصیت ها در دو جبهه اسلام و کفر تقریبا از ابتدای کار در داستان دیده می شود و نتیجه اولیه این تقسیم بندی آن است که مخاطب اساسا مشکلی در شناخت آدم ها ندارد بلکه با یک پیش فرض ابتدایی که داستان نیز در ساخت آن موثر نبوده است اطرافیان معاویه را منافق و نزدیکان علی (ع) را افرادی حق طلب می داند.

رویکرد رمان  عدالت خواهی است

وی با اشاره به رویکرد رمان که عدالت خواهی است، اضافه کرد: به نظر می رسد مهم ترین معیار تقسیم بندی و تفکیک جبهه حق و باطل در رمان، برگرفته از معیار عدالت خواهی است اما این رویکرد عدالت خواهانه تبدیل به کنش داستانی نشده است. «پس از بیست سال» را باید یک رمان حادثه محور و نه مضمون محور و شخصیت محور دانست.

این نویسنده گفت: نبود خطوط موازی داستان با استفاده از دیدگاه دانای کل از ویژگی های این رمان است در حالی که داستان می توانست از خطوط موازی داستان استفاده کند، خطوطی که نقش ضد قهرمان را در مقابل قهرمان اصلی یعنی سلیم پرنگ سازد.

توصیف های قابل قبول و جذاب در جنگ صفین

شاکری در پایان اظهار داشت: توصیف های رمان قابل قبول بوده و اوج این روایت که ریتم تندی دارد در روایت صفین مشهود است. تصاویر، به خوبی روایت شده و این از توانایی نویسنده در روایت گری حکایت می کند؛ هر چه به پیش می رویم ریتم داستان تند شده و نویسنده تعجیلی در روایت دارد. همچنین در این اثر جنبه های تاریخی بر جنبه های داستانی غلبه می کند. در حالی که رمان پس از بیست سال داستانی نجیبانه است، چه زمانی که صحنه های شهوت رانی در دربار معاویه را روایت می کند و چه زمانی که به لحظه های عاشقانه سلیم و راحیل نزدیک می شود و این نجابت ستودنی است. نویسنده برای نگارش این اثر تلاش زیادی برای تحقیق تاریخی انجام داده است.