به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به دنبال برگزاری نخستین دوره آموزشی «راه‌های قرآنی خواندن» با تدریس رضا کریمی، معاون اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه در پاییز ۱۳۹۹، که با اقبال مخاطبان روبه‌رو شد، این دوره برای دومین بار برگزار می‌شود.

کریمی به مناسبت آغاز دور دوم این دوره آموزشی در گفت و گو با ایکنا به تشریح اهداف، نحوه اجرا و نتایج برگزاری دوره می پردازد که در  ادامه می خوانید. 

معنای «راه های قرآنی خواندن»

رضا کریمی در تفسیر معنای «راه‌های قرآنی خواندن» گفت: «راه‌های قرآنی خواندن» دارای سه کلمه کلیدی است؛ راه به معنی طریقی است که سالک باید با رعایت آداب و مراتب آن را طی کند. انتخاب واژه «راه» برای تفکیک آن از واژه «روش» است. در طی دوره تفاوت مصیر با مسیر هم توضیح داده شد که در اولی خود راه‌رونده هم دچار تحول و دگرگونی می‌شود ولی در «مسیر» این تحول کمتر مدنظر است. کلمه دوم، کلمه «قرآنی» است. قرآنی به این معنی است که این راه‌ها را قرآن معرفی می‌کند و در درجه اول ویژه خواندن قرآن است اما فقط به قرآن محدود نیست بلکه این راه‌ها با توجه به ظرفیت هر کتاب دیگر قابل تنزل و تحقق است. به عبارت دیگر مباحث مطرح شده فقط «راه‌های خواندن قرآن» نیستند بلکه «راه‌های قرآنی خواندن» هستند. کلمه سوم که «خواندن» است معادل کلمه قرائت در قرآن است. همانطور که قرائت تنها به معنای تلفظ و روخوانی نیست، خواندن هم تنها به معنی مطالعه ظاهری در نظر گرفته نشده بلکه فهمیدن هم در معنای خواندن لحاظ شده است و لذا محتوای متن آموزشی فقط به مطالعه محدود نیست.

وی تصریح کرد: به طور کلی طرح موردنظر ارائه راه‌های مطالعه است که بر اساس قرآن و بالتبع بر اساس حدیث، برای درک متون خواندنی استنطاق شده است. این راه‌ها را در چند محور می‌توان خلاصه کرد: ترتیل؛ رسوخ، إستکفاء واستحکام؛ اتباع احسن، پرسش؛ انتظار؛ تدبر؛ تصدیق، استنطاق و تأویل. البته این اصطلاحات همگی نیازمند توضیح هستند، به ویژه آنکه برخی از آنها بسیار مهجور مانده‌اند.

ایده شکل گیری دوره آموزشی «راه‌های قرآنی خواندن»

کریمی در خصوص ایده شکل‌گیری این دوره آموزشی بیان کرد: طرح اولیه درسنامه این دوره تحت عنوان «بازشناسی مفهوم انس با قرآن کریم» در همایش بین‌المللی پژوهش‌های قرآنی در سال ۱۳۹۰ توسط سازمان اوقاف و امور خیریه به عنوان پژوهش برگزیده مورد تقدیر قرار گرفت. پس از تکمیل مباحث، از حدود سال ۱۳۹۶ اولین کلاهای تابستانی این دوره در کتابخانه امیرکبیر کرمانشاه برگزار شد و بعد به مرور این مباحث تکرار شد. در سال ۱۳۹۹ که کرونا فعالیت‌های مجازی را گسترش داد این دوره در یک پیام‌رسان برای کتابداران و خادمیاران کتاب در شبکه‌های اجتماعی برگزار شد. پس از برگزاری این دوره‌های مجازی بود که پیشنهاد اجرا بر بستر سامانه یادگیری الکترونیکی نهاد هم مطرح و اجرایی شد.

وی اظهار داشت: هدف اولیه این دوره آموزشی، شناخت راه‌های خواندن بر اساس آموزه های قرآن و حدیث است ولی بدیهی است که افزایش انس با قرآن و حدیث و نیز آموزش مباحث قرآنی کمترگفته‌شده نیز طی مباحث آموزشی رخ می‌دهد. علاوه بر این نهایتاً با مباحث مطرح شده، نقد و تکمیل روش‌ها و تکنیک‌های مرسوم مطالعه نیز اتفاق می‌افتد. می‌توان ادعا کرد که این محتوای آموزشی در جهت تحول در علوم انسانی و در راستای اسلامی کردن علوم قابل بررسی است.

کریمی ادامه داد: موضوع این تحقیق و پژوهش، راه‌های قرآنی خواندن است ولی از خواندن قرآن به خواندن دیگر متون می‌رسیم. در واقع تصور این است که قرآن کتاب «مادر» برای کتاب‌های دیگر است که نسبت به آنها اصطلاحاً «مصدق و مهیمن» عمل می‌کند. البته همه کتاب‌ها به یک اندازه در مسیر این راه‌ها قرار نمی‌گیرند، بستگی دارد که چقدر کتاب عمیق و چندلایه باشد. ولی با این وجود کتاب‌های کم‌عمق هم در حد خود سهمی از راه‌های قرآنی خواندن دارند. شاخص‌های تعمیم «راه‌های خواندن قرآن» به «راه‌های قرآنی خواندن» نامشخص نیستند و می‌شود آن‌ها را دسته‌بندی و تدوین و تبویب کرد. به عنوان مثال: هر کتابی که قابلیت همراهی قلبی و جزء به جزء دارد می تواند با «ترتیل» خوانده شود؛ یا هر کتابی که محکم و متشابه دارد می توان «رسوخ» و «استکفاء» و... را برایش اجرا کرد یا هر کتابی که لایه‌های معنایی آن به تدریج بر خواننده آن آشکار می‌شود را می‌توان «پرسش» و «انتظار» را در موردش اجرا کرد.

وی تصریح کرد: همانطور که عدم عصمت نویسنده در کتب عادی و معمولی و غیروحیانی مانع مراجعه و یادگیری نیست، مانع به کاربردن راه‌های قرآنی خواندن نیست. در مورد کتاب‌هایی غیر از کتاب خدا هم می‌توان رسوخ پیشه کرد؛ یعنی واضح و مبهم را جدا کرده و واضحات را مبنای نتیجه‌گیری در مورد فهم کتاب قرار بدهیم. می‌توان استکفاء داشت یعنی با کفایت ورزیدن به یک نکته کلیدی به کلیت اثر پی ببریم. مثلاً حماسه حسینی کلید فهم نظریه شهید مطهری درباره قیام عاشورا است.

طرحی در راستای تحول علوم انسانی اسلامی

کریمی طرح این مباحث را در راستای تحول در علوم انسانی دانست و گفت: مبحث روش‌های مطالعه و خواندن بیشتر توسط غربی‌ها نوشته شده است و کتاب‌های ترجمه‌ای در این زمینه در بازار نشر ما زیاد دیده می‌شود. مطالعه این کتاب‌ها یقیناً ما را در تجارب خواندن در کشورهای دیگر سهیم می‌کند اما اگر بپذیریم که هر دانشی ریشه در مبانی و بنیادهای فکری فرهنگ خود دارد لاجرم این روش‌های مطالعه هم با این مبانی رشد کرده و اصول و ساختار خود را پیدا کرده است. در حالی که در قرآن هم توصیه‌های مهمی برای خواندن وجود دارد که با روش مشابه خود متفاوت و حتی متضاد است و بلکه برخی راه‌های خواندن اساساً در تفکر جهان معاصر ظهور نکرده است. مثلاً در مبحث ترتیل ما روش تندخوانی را نقد می‌کنیم یا در موضوع پرسش، نحوه پرسیدن به سبک متفاوتی مطرح می‌شود و یا در مبحث «اتباع احسن» عقلانیت انتقادی به نحو متفاوتی مطرح می‌شود. علاوه بر این مبحثی مثل «انتظار» شاید در عقل‌گرایی جدید اساساً جزء روش‌های خواندن به رسمیت شناخته نشود.

نحوه برگزاری دوره آموزشی «راه‌های قرآنی خواندن»

وی در خصوص نحوه برگزاری این دوره، گفت: ابتدا ده مبحث در قالب پنج هفته آموزشی در در سامانه یادگیری نهاد بارگذاری شد و بعد در ادامه با فایل‌های صوتی و نیز تشکیل گروه در پیام‌رسان بله کار ادامه پیدا کرد. سعی کردیم از هر دو نوع روش ارائه فایل‌های صوتی و متنی به صورت ترکیبی استفاده کنیم و در مرحله سوم با تشکیل گروه، گفتگوهای جدی و چالشی اتفاق بیفتد تا در این مسیر مطالب بیشتر مورد بحث قرار بگیرند و از ابهامات کاسته شود و به سمت کاربردی شدن مطالب پیش برویم.

مدرس دوره آموزشی «راه های قرآنی خواندن» اضافه کرد: از همکاری، همدلی و دغدغه همکاران آموزش نهاد تشکر می‌کنم که امکان طرح این مباحث نوین بومی و قرآنی را فراهم کردند و همچنین جای تقدیر دارد که در فرآیند ارزیابی فقط به پرسش‌های چهارگزینه‌ای بسنده نشده بلکه فعالیت تحقیقی پایان دوره و همچنین گفتگوهای گروهی هم دارای امتیاز بوده است. وقتی روش ارزیابی از حالت کمی به سمت کیفی برود، طبیعتاً افراد باانگیزه و پرتلاش بهتر شناخته می‌شوند. گرچه ارزیابی به این شکل زمان بیشتری را از ارزیاب می‌گیرد ولی فراگیران بهتر شناسایی می‌شوند و نتیجه کار به سمت اثرمحوری میل پیدا می‌کند.

مخاطبان آموزشی «راه‌های قرآنی خواندن»

کریمی با اشاره به مخاطبان این دوره آموزشی گفت: دوره مجازی «راه‌های قرآنی خواندن» ویژه کتابداران، کتابخوانان، طلاب، دانشجویان و عموم شهروندان برگزار می‌شود اما مخاطبین و شرکت‌کنندگان باید دارای ویژگی‌هایی باشند؛ اولاً علاقه‌مند به مباحث نظری و تحلیلی باشند؛ طوری که از طرح پرسش و ارائه مطالب چالش‌برانگیز خسته نشوند. ثانیاً علاقه‌مند و توانمند و مأنوس با قرآن و حدیث باشند؛ طوری که از دیدن متن عربی آیات و روایات احساس ثقل مطالب به آنها دست ندهد.

وی ادامه داد: طی دوره آموزشی بعضی از کتابداران بیان کردند که احساس می‌کنند وارد دنیایی تازه و مفاهیمی جدید شدند که ممکن است قبلاً نام آنها را شنیده باشند ولی هیچ وقت درک فعلی را از این مفاهیم نداشتند و تصور نمی‌کردند که می‌تواند نحوه خواندن آنها را تحت تأثیر قرار بدهد. جالب است که بیشتر فراگیران تحصیلات علوم قرآنی نداشتند ولی تعداد قابل توجهی از آنها استقبال کردند و برخی هم در پایان دوره تحقیقات قابل توجهی از طریق سامانه ارسال کردند. البته سنگینی مباحث تعدادی از شرکت کنندگان را تحت تأثیر قرار داده بود که بخشی از این سنگینی را با صوت و با گفتگوهای مستقیم حل کردیم ولی اگر امکان کلاس حضوری فراهم می‌شد مطمئناً باز هم مباحث ساده‌تر و قابل فهم‌تر می‌شدند.

رضا کریمی در خاتمه اظهار داشت: این پژوهش و دوره آموزشی با حدود ۴۰ هزار کلمه متن مکتوب و تجربه چند دوره تدریس در آغاز راه است و می‌بایست با برگزاری دوره‌های متعدد و همچنین با نقد اساتید، پخته‌تر و کامل‌تر شود. اکنون نهاد کمک کرده تا کتابداری بیشتر به مقوله «خواندن» توجه نشان دهد و علاوه بر این مسئله تحول در علوم هم بدون عنایت نمانده است. مهم این است که این دغدغه وجود دارد و همه کتابداران، به ویژه کتابدارانی که این دوره را گذرانده‌اند را دعوت می‌کنم به مقوله کتابداری و خواندن، با نگاهی بومی و اسلامی بنگرند و به سهم خود در عرصه تحول در علوم انسانی نقشی ایفا کنند.

گفتنی است رضا کریمی، از مدرسان دروس معارف در دانشگاه رازی و دیگر دانشگاه‌های کرمانشاه، سال ها در زمینه برنامه‌های ترویج کتابخوانی مشغول به فعالیت بوده و چند سال اخیر به عنوان معاون اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه برنامه‌های متنوعی را در حوزه «خواندن» اجرا کرده است. وی با ترکیب تحصیلات در مقطع دکترای رشته تفسیر تطبیقی دانشگاه قم و تجربیات کتابخوانی خویش، دوره آموزشی با عنوان «راه‌های قرآنی خواندن» را در کتابخانه‌های عمومی برگزار کرد.