به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، اکرم سلطانی، فرهنگ نگار و عضو هیئت مؤلفان لغتنامه دهخدا در نشست تخصصی «دهخدای پارسی» به تشریح جایگاه لغتنامه دهخدا و همچنین جایگاه موسسه لغتنامه دهخدا پرداخت و گفت: سخنم را با این سخن دکتر شفیعی کدکنی آغاز می‌کنم که فرمودند «در روی کره زمین، در هیچ جای دنیا، در دقیقه‌ای نیست که کسی به لغت نامه دهخدا مراجعه نکند»؛ من در ادامه صحبت‌های ایشان می‌گویم که هیچ اثر تحقیقی در زبان فارسی نوشته نمی‌شود، مگر اینکه گذرش به لغت نامه دهخدا نیفتد؛ هیچ شارحی شرحی بر اثری منظوم و منثور نمی‌نویسد، مگر اینکه برای رفع مشکلاتش به لغتنامه مراجعه نکند؛ هیچ مصحح نسخه خطی کارش به سرانجام نمی‌رسد، مگر اینکه لغتنامه دهخدا کنار دستش باشد و هیچ فرهنگ‌نویسی فرهنگی را نمی‌نویسد، مگر اینکه لغتنامه دهخدا جزو منبع اصلی کارش باشد؛ حتی امروز.

وی تأکید کرد: در واقع لغتنامه دهخدا ارزشمندترین کتابی است که در حوزه فرهنگی تعریف شده؛ هم به لحاظ کمیت و هم به لحاظ کیفیت. برخی از عزیزان در بعضی مجالس لغت‌نامه‌ دهخدا را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند. داوری در مورد لغت نامه دهخدا با روش‌های امروزی، با تجربه‌هایی که فرهنگ نویسان به دست آورده‌اند و بدون اینکه شرایط تعریف لغت‌نامه ‌دهخدا را بدانند و زمان آن را درک کنند، یک داوری به دور از انصاف است.

این پژوهشگر یادآور شد: البته هستند افرادی که به برخی اشکالات اشاره می‌کند که ممکن است بسیاری از این انتقادات بی‌جا هم نباشد، اما این انتقادات بدون درک شرایط آن زمان منصفانه نیست. در واقع هیچ فرهنگ کامل نیست و لغت نامه دهخدا هم از آن مستثنا نیست. اما به‌واقع باید درک کنیم که هنوز هم لغت‌نامه ‌دهخدا تنها فرهنگ و یا شناخته‌شده‌ترین فرهنگی است که امروز وجود دارد.

تألیف لغتنامه دهخدا با همکاری بیش از ۷۰ نفر از بزرگان زبان

سرپرست بخش تألیف موسسه لغتنامه دهخدا با اشاره به افراد مشارکت کننده در تألیف لغتنامه دهخدا گفت: بسیاری تصور می‌کنند که لغت‌نامه ‌دهخدا را خود دهخدا نوشته است. در حالی که این‌گونه نیست. دهخدا چهل سال از عمر شبانه روزی خود را با ۱۲ ساعت کار صرف خواندن کتاب، یادداشت برداری، نوشتن لغت‌ها بر روی فیش‌ها بوده است. بحث استخراج لغت‌ها و یادداشت برداری یک بحث بود که آن زمان علامه دهخدا آن‌ها روی کاغذ سیگارهای بیضی می‌نوشت و به این روش بیش از ۲ میلیون فیش نوشته است و از سوی دیگر بحث تألیف چیز دیگری است. در بحث تألیف تا زمان حیات علامه چیزی حدود چند جزوه از این فیش‌ها بیشتر تألیف نشده بود. باقی مرهون کوشش‌های دکتر محمد معین، دکتر سید محمد دبیر سیاقی و دکتر سید جعفر شهیدی و سایر بزرگان است.

وی ادامه داد:  پس از اینکه علامه دهخدا فوت کردند طبق وصیت خود کار را بر عهده دکتر محمد معین گذاشته شد. دکتر محمد معین با توجه به اینکه در دانشگاه تهران تدریس می‌کرد، دانشجویان فرهیخته‌ای داشت از میان دانشجویان خود افرادی را دعوت کرد برای تألیف لغتنامه دهخدا. در مجموع می‌توان گفت ۷۰ نفر از فرهیختگان و بزرگان کشور زیر نظر استاد محمد معین، دکتر دبیر سیاقی و دکتر جعفر شهیدی در تألیف این لغتنامه مشارکت داشته‌اند که  اسامی آن‌ها در سایت موسسه دهخدا با مقدار کاری که انجام داده‌اند ثبت شده است. علاوه بر این ۷۰ نفری که در تألیف لغتنامه همکاری کردند گروه دیگری هم بودند که در ترجمه منابع همکاری داشتند.

تاریخچه مختصری از موسسه لغتنامه دهخدا

اکرم سلطانی موسسه لغتنامه دهخدا را میراث دار لغتنامه دهخدا دانست و گفت: تاریخچه و تأسیس آن همان‌گونه که در مقدمه لغتنامه دهخدا اشاره شده، در سال ۱۳۲۴ با مصوبه مجلس شورای ملی وقت برای کمک به دهخدا تأسیس شد که ابتدا در منزل خود دهخدا بوده ولی در سال ۱۳۳۴ محل موسسه لغتنامه دو ماه پیش از درگذشت علامه در دی ماه، به محل مجلس شورای ملی منتقل می‌شود و دو ماه پس از آن علامه دهخدا در ۷ اسفند به رحمت خدا می‌روند و همکاران و مؤلفان لغتنامه در مجلس مشغول به ادامه کار می‌شوند. در ادامه دکتر محمود افشار یکی از بزرگان این مملکت، زمین و ساختمانی را برای موسسه لغتنامه دهخدا به دانشگاه تهران اهدا می‌کند و به این صورت موسسه لغتنامه دهخدا از دانشگاه تهران به این مکان منتقل می‌شود که البته ابتدا ساختمان آن یک بنای قدیمی بود که در ادامه توسط دانشگاه ساخته می‌شود و در حال حاضر نیز موسسه در همین محل در حال فعالیت است.

این فرهنگ نگار ادامه داد: روسای موسسه لغتنامه دهخدا ابتدا خود علامه دهخدا بوده و پس از آن طبق وصیت علامه و حکم هیئت رئیسه دانشگاه تهران، دکتر محمد معین به ریاست این موسسه انتخاب می‌شوند و دکتر شهیدی به‌عنوان معاون آقای دکتر معین فعالیت می‌کنند. سپس در سال ۱۳۵۰ که دکتر محمد معین به رحمت خدا می‌روند، دکتر سید جعفر شهیدی باز هم به‌حکم رئیس دانشگاه تهران به ریاست موسسه منصوب می‌شوند و آقای دکتر غلامرضا ستوده به‌عنوان معاون ایشان فعالیت می‌کنند که این دو تن خیلی در موجودیت لغت نامه دهخدا نقش داشته‌اند. پس از درگذشت دکتر شهیدی بزرگان دیگری هم به ریاست موسسه انتخاب شدند و در حال حاضر دکتر محمود بیژن خان رئیس موسسه لغتنامه دهخدا هستند.

فعالیت‌های موسسه لغتنامه دهخدا پس از پایان تألیف

این عضو هیئت مؤلفان لغتنامه دهخدا گفت: وقتی لغتنامه دهخدا به پایان رسید بسیاری تصور می‌کردند که دیگر فعالیت موسسه لغتنامه دهخدا به پایان رسیده است. اما به همت اساتید وقت برنامه‌هایی برای موسسه لغتنامه دهخدا تعریف شد که برخی از آن‌ها بر مبنای وصیت خود علامه دهخدا بود. موسسه لغتنامه دهخدا در حال حاضر دو فعالیت دارد؛ یکی آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان است که حدود ۲۳ هزار دانشجو از طریق این موسسه زبان فارسی را آموخته‌اند و در واقع رسولانی بودند که زبان فارسی را در سراسر دنیا ترویج می‌کنند.

وی افزود: می‌دانیم که لغتنامه دهخدا در قطع رحلی و در ۵۰ جلد به‌صورت چاپ سربی چاپ شده است؛ اما با توجه به آمدن کامپیوتر و چاپ‌های جدید لغتنامه دیگر نمی‌توانست خیلی مورد استفاده قرار گیرد و بر این اساس اولین قدمی که موسسه برای احیای لغتنامه برداشت این بود که ۲۶ هزار صفحه لغتنامه قطع رحلی را با کامپیوتر حروف چینی شد، یعنی حروف‌چینی سربی تبدیل شده حروف‌چینی کامپیوتری و به این ترتیب مقدمات چاپ کامپیوتری این لغتنامه فراهم آمد. چاپ اول آن با مقدمه در ۱۵ جلد و بلافاصله هم‌زمان با اتمام آن، لوح فشرده این لغتنامه در زمانی که اولین سری‌ها به بازار عرضه می‌شدند در دسترس عموم قرار گرفت. سال گذشته نیز در سال ۱۳۹۹ نسخه برخط لغت نامه دهخدا نیز در سایت دانشگاه تهران قرار گرفت.

سلطانی درباره دیگر فعالیت موسسه لغتنامه دهخدا گفت: اما کار اصلی دیگری که موسسه لغتنامه دهخدا انجام می‌دهد، تألیف «لغتنامه بزرگ فارسی» است. لغتنامه دهخدا یک دایره المعارف است و زمانی که این لغتنامه تألیف می‌شد بسیاری از کتاب‌هایی که امروز در دسترس وجود دارد، چاپ نشده بود. به همین دلیل مؤلفان می‌دانستند که لغتنامه دهخدا با چه مشکلات و کاستی‌هایی روبه رو بوده است و باز هم با توصیه خود علامه دهخدا طرح تألیف یک لغتنامه دیگر به نام «لغتنامه بزرگ فارسی» بنا نهاده شد.

سرپرست بخش تألیف موسسه لغتنامه دهخدا ادامه داد: این لغتنامه پیشنهاد دکتر محمد دبیر سیاقی و مصوبه دانشگاه تهران در دستور کار موسسه قرار گرفت. کار بسیار سخت و بزرگی است که تفاوتش با لغتنامه دهخدا این است که تنها متمرکز بر روی لغت است و دایره المعارف نیست و مقداری آن کاستی‌های لغتنامه را نخواهد داشت. البته باید اشاره کنم که هیچ نقصی از عظمت لغتنامه دهخدا نمی‌کاهد. لغتنامه دهخدا با آن عظمت به اثر ملی ما تبدیل شده است. اما لغتنامه بزرگ فارسی به لحاظ تألیف نگاری، شاهد و غیره تفاوت‌های بسیاری دارد. در حال حاضر در اواسط حرف «ب» هستیم و امیدواریم زیر سایه استاد رسول شایسته که سرپرست علمی، دکتر حسن انوری و سایر اساتید، کار لغتنامه بزرگ فارسی را به سرانجام برسانیم.