به گزارش روابط عمومی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، سومین نشست «کتاب‌خوان» دانشگاهی با موضوع «مدیریت اطلاعات» عصر سه‌شنبه هفتم دی‌ماه، با حضور رحمت‌اله فتاحی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، محسن حاجی‌زین‌العابدینی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، سیدمهدی طاهری، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، مهدی علیپور حافظی، متخصص حوزه کتابخانه‌های دیجیتال، به همراه جمعی از استادان و کتابداران دانشگاه علامه طباطبایی در سالن شهید همت دانشکده ارتباطات این دانشگاه برگزار شد.
رحمت‌اله فتاحی در این نشست با ابراز خرسندی از برگزاری نشست‌های علمی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، گفت: حدود 25 سال پیش، زمانی که در کشور استرالیا مشغول تحصیل در دوره دکترا بودم، همیشه آرزوی روزی را داشتم که در ایران این گونه رخدادهای علمی در حرفه ما برگزار شود. چرا که تقریبا تا 20 سال پیش، جمع رخدادهای علمی در قالب همایش‌ها، کارگاه‌ها و میزگردهایی در این حوزه برگزار می‌شد، به پنج مورد هم نمی‌رسید.
این استاد دانشگاه فردوسی مشهد افزود: در آن زمان ما از نظر حرفه‌ای ضعیف بودیم، تعداد گروه‌های آموزشی ما کم بود و مقاطع تحصیلات تکمیلی در رشته ما تنها در یکی دو دانشگاه وجود داشت. اما خوشبختانه امروز به وضعیت خوبی رسیدیم و شاهد هستیم که در شهرهای مختلف، گروه‌های آموزشی رخدادهای علمی مختلفی را برگزار می‌کنند.
وی ضمن تقدیر و تشکر از طراحان و برگزار کنندگان سلسله نشست‌های کتاب‌خوان، درباره هدف از برگزاری این نشست‌ها اظهار کرد: تمام تلاش این است که اطلاعات و دانش در گردش باشد و ما بتوانیم از این گردش بهره ببریم. هدف نشست‌های کتاب‌خوان تنها این نیست که محفلی برای معرفی و قرائت کتاب باشد، بلکه محفلی برای سرعت دادن به جریان اطلاعات و دانش و همچنین گسترده کردن این جریان است و این موضوع دقیقاً همان چیزی است که جامعه ما برای پویایی به آن نیاز دارد.
جنبه‌های مدیریت در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی
فتاحی درباره معرفی و جنبه‌های مدیریت در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی عنوان کرد: در رشته ما، حدود 3 یا 4 دهه است که آموزش نوین را در سطح دانشگاهی و عالی پیش برده‌ایم، اما به جنبه‌های مدیریت در این رشته کمترین توجه داشته‌ایم؛ نهایتا یک درس مرتبط با این موضوع در دوره کارشناسی با عنوان «اداره کتابخانه» وجود داشته و درس دیگری در این زمینه نداشتیم. رشته‌های مدیریت در دانشکده‌های مختلف به وجود امده و گرایش‌های مختلفی در مقاطع ارشد و دکترا در علم مدیریت شکل گرفته، اما آیا این اتفاق به همین تناسب در حرفه ما نیز رخ داده است؟
وی با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته برای ایجاد رویکردهای نوین در این رشته، بر اساس مدیریت اطلاعات یادآور شد: وزارت علوم برای اولین بار در سال 1381 طرح بازنگری در دوره کارشناسی و کارشناس ارشد را به دو دانشگاه شهید چمران اهواز و دانشگاه فردوسی مشهد محول کرد. من کار بازنگری دوره ارشد را تقبل کردم و با تحقیق و ارزیابی درس‌های مختلف، دو گرایش «مدیریت اطلاعات» و «مدیریت فناوری اطلاعات» را تدوین کردم.
این استاد دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: متاسفانه از آنجا که همواره در انجام این امور مقاومت و تضاد منافع وجود دارد و همکاری درپی آن اتفاق نمی‌افتد، اتفاقی هم برای استفاده از این دو گرایش رخ نداد؛ تا اینکه در سال 1386 که کمیته برنامه‌ریزی در وزارت علوم شکل گرفت و افراد جدیدی مانند آقای دکتر مهراد، شادروان دکتر حری، دکتر خسروی، دکتر رضایی شریف آبادی، دکتر فرج‌پهلو، دکتر فدایی، دکتر نوروزی شاپوری، دکتر حسن‌زاده، دکتر شعبانی، خانم دکتر حریری و بنده در آن حضور پیدا کردیم، بنده مجددا این مسئولیت را متقبل شدم و بر اساس دانش روز آن را تدوین کردم، به طوری که امروز«مدیریت اطلاعات» در گرایش تصصی مقطع ارشد در حداقل در پنج دانشگاه تدریس می‌شود.
وی هدف از تدوین و اجرای این گرایش‌ها را تحول در حوزه «مدیریت اطلاعات» عنوان کرد و گفت: نگاه ما هم این بوده که تنها کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی مشتری دانش‌آموختگان این گرایش نیستند، بلکه هر نهاد و سازمانی که با اطلاعات سر و کار دارند می‌توانند از توانمندی این دانش‌آموختگان استفاده کنند.
فتاحی تأکید کرد: علم مدیریت اطلاعات مجموعه‌ای از دانش‌ها و مهارت‌ها است که در یک فرایند منطقی شکل می‌گیرد و این فرایند شامل نیازشناسی، فراهم‌آوری، سازماندهی، اشاعه و ارزیابی است. درس‌های مختلفی هم در این گرایش‌ها در زمینه‌های مختلف وجود دارد که امروز عزیزان حاضر به معرفی و ارائه کتاب‌های مورد نظر خود در این زمینه می‌پردازند.
آشنایی با مباحث جدید حوزه مدیریت اطلاعات
سیدمهدی طاهری، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه این نشست به معرفی دو کتاب از خود پرداخت و گفت: یکی از کتاب‌ها مجموعه مقالاتی با عنوان «ذخیره و بازیابی اطلاعات و دانش: با تأکید بر رویکردهای نوین» است که بخشی از آن به سفارش نشریه کنسرسیوم محتوای ملی بوده است. این مقالات با رویکرد توصیفی و تحلیلی، مباحث جدید این حوزه را مطرح می کند. من در بخش پایانی هر مقاله، توصیه‌ها و پیشنهادهایی را مطرح کردم. بخش دیگری از این کتاب یادداشت‌هایی است که برای نشریه کتاب ماه کلیات نوشته بودم که در ادامه به فصلنامه نقد کتاب اطلاع‌رسانی و ارتباطات تغییر نام داد.
وی افزود: این مطالب فهرستی از مقالاتی بود که قرار بود برای کنسرسیوم محتوای ملی تدوین کنم و به دلیل داشتن رویکردهای جدید در موضوع ذخیره و بازیابی اطلاعات و دانش، آنها را در قالب کتاب منتشر کردم. بیشترین هدف من از ارائه این مقالات این بوده که آن سوء برداشت‌هایی که نسبت به مفاهیم جدید حوزه مدیریت اطلاعات مطرح بوده را برطرف کنم و تعاریف دقیق، تفاوت‌ها و نحوه پرداختن به آنها را مشخص کنم.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در معرفی کتاب دوم نیز گفت: کتاب بعدی «فراداده موتورهای کاوش و میانکنش پذیری آنها» نام دارد که این کتاب اطلاعاتی را در مورد دو پدیده‌ای که در دو حوزه مختلف علمی در حال گسترش است ارائه می‌کند. یکی بحث فراداده و سیستم‌های فراداده‌ای که بیشترتمرکز آن بر حوزه علم اطلاعات است و دیگری در مورد «توسعه موتورهای کاوش» است که با محوریت علم کامپیوتر در حال انجام است. من به این پرداختم که آیا بین این دو میانکنش‌پذیری موجود هست یا خیر.
امروز دسترسی به اطلاعات ارزش نیست
محسن حاجی‌زین‌العابدینی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، سخنران بعدی این نشست بود که با اشاره به نیاز جوامع بشری به مدیریت اطلاعات، گفت: در طول تاریخ از زمانی که جامعه بشری شکل گرفت و این جامعه بزرگ و پیچیده‌تر شد، اطلاعات هم جایگاه و رونق بیشتری پیدا کرد که باید به شکلی مدیریت شود. وقتی به اطلاعات دیجیتالی می‌رسیم که امروز در دسترس بشر است، باید بدانیم که صرفا پیدا کردن و دسترسی به اطلاعات یک ارزش نیست. مثلا در کتابخانه‌ها در بحث مدیریت اطلاعات دیگر کسی به دنبال این نیست که بگوید من این کتاب را پیدا کرده‌ام، چرا که دیگر نیاز بشر امروزی این نیست.
وی با اشاره به گستردگی حوزه مدیریت اطلاعات گفت: محتوا یابی و محتوا کاوی که در درون مدیریت اطلاعات اتفاق می‌فتد به تصمیم سازی برای کارشناسان و مدیران کمک شایانی می‌کند. بر این اساس ما هم در عرصه شخصی و هم در عرصه جهانی به این اطلاعات نیاز داریم و اگر این اطلاعات نباشد، نمی‌توانیم زندگی کنیم. ضمن اینکه این اطلاعات تنها به صورت مدیریت شده به کار می‌آید نه به صورت پراکنده.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره تأثیر ورود دانش‌آموختگان حوزه کتابداری از استرالیا به بدنه این حرفه، یادآور شد: در سال 1378 در دانشگاه فردوسی مشهد همایشی برگزار کرد که آقای دکتر فتاحی دبیر آن همایش بودند که آن همایش را دانش‌آموختگان تازه بازگشته از استرالیا تشکیل می‌دادند. حلقه‌ای که از آقای دکتر فتاحی، آقای دکتر فرج پهلو، خانم دکتر عصاره، و همه آنهایی که آمده بودند، همگی مباحثی جدید طرح می‌کردند.
حاجی زین‌العابدینی ادامه داد: اما در ادامه در سال 1385 همایشی با عنوان «سازماندهی اطلاعات: رویکردها و راهکارهای نوین» برگزار شد که مقالاتی در آن ارائه شد که در ادامه در قالب کتابی با همین نام منتشر شد. در آن زمان مطالبی که در این کتاب آمده بود، بسیار جالب توجه بوده است. به طوری که می‌توان گفت که این مطالب تغییر مسیری در «مدیریت اطلاعات» و «سازماندهی اطلاعات» در کشور به وجود آورد.
وی ادامه این کتاب را اثری تأثیرگزار در دوره خود عنوان کرد و گفت: این کتاب با وجود گذشت 10 سال از زمان انتشار، دارای مطالبی است که امروز هم می‌تواند شناختی کلی از مسیر و خط مشی حوزه سازماندهی اطلاعات در دهه 80 را در اختیار ما قرار دهد. که در نیمه 80 این همایش برگزار شده و جالب است که اگر شما مقالات قبل وبعد از این همایش را در این حرفه بررسی کنید، متوجه اثربخشی و اثرگذاری این کتاب خواهید شد. بنابر این برای بسیاری از افرادی که قصد آشنایی با مفاهیم حوزه «مدیریت اطلاعات» را دارند، این کتاب را توصیه می‌کنم.
زین‌العابدینی در ادامه به معرفی کتاب دیگر با عنوان «دستنامه کتابدار داده‌ها» پرداخت و گفت» این کتاب که به زبان انگلیسی منتشر شده توضیح می‌دهد که »کتابداران داده‌ها» همه فعالیت‌ها و فرآیندهای کاری که در کتابخانه‌ها وجود دارد را بر محور داده‌ها و محتوایی که در کتابخانه‌ها شکل می‌گیرد، هماهنگ می‌کنند. بحث گردآوری داده‌ها، پردازش داده‌ها، اشتراک‌گذاری داده‌ها و ارائه خدمات متناسب با داده‌ها نیز در این کتاب ارائه شده است.
انتشار چهار عنوان کتاب
مهدی علیپور حافظی، متخصص حوزه کتابخانه‌های دیجیتال نیز در این نشست طی سخنانی گفت: امروزه ما با مفهوم کتابخانه دیجیتال بسیار سرو کار داریم و یکی از مسایل مهمی که ما امروزه با آن مواجه هستیم، بحث کتابخانه‌های دیجیتالی یکپارچه است. وقتی به محیط وب وارد می‌شویم متوجه می‌شویم که چقدر دسترسی به اطلاعات از طریق کتابخانه‌ها ضعیف است. به همین دلیل در این بستر، یکی از مسائل قابل توجه، حوزه «ارزیابی» است.
وی افزود: پژوهشی در حوزه منابع اطلاعاتی کتابخانه دیجیتال صورت گرفته که در آن یکی از یافته‌هایمان این بود که حدود 19 درصد از منابعی که در حوزه کتابخانه دیجیتال در کشور تولید شده، اعم از کتاب، پایان نامه، مقاله‌های پژوهشی به حوزه ارزیابی اختصاص دارد و آثاری که بنده می‌خواهم به شما معرفی کنم نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
این متخصص حوزه کتابخانه‌های دیجیتال در معرفی کتاب‌های مورد نظر خود گفت: من قصد معرفی مجموعه کتابی 4 جلدی که از سال 2012 تا 2014 به زبان انگلیسی منتشر شدند را دارم که این چهار جلد بر پایه بیش از 10 عنوان پایان نامه دکتری و 8 عنوان پایان نامه در سطح کارشناسی ارشد با موضوع کتابخانه دیجیتال شکل گرفته و چکیده‌ای از فعالیت‌های پژوهشی در این مقالات در این کتاب آمده است. ما با همکاری جمعی از دوستان درصدد تکمیل ترجمه و انتشار این چهار جلد هستیم.
علیپور با بیان اینکه «این چهار عنوان در واقع یک بسته کامل در حوزه ارزیابی کتابخانه‌های دیجیتال هستند» ادامه داد: کتاب اول که سال 2012 چاپ شده به «مباحث پایه‌ای و مبنایی حوزه کتابخانه دیجیتال» اختصاص دارد که به مباحث نظری در این حوزه اشاره دارد. کتاب دوم به «ارزیابی و یکپارچه‌سازی در کتابخانه‌های دیجیتال» می‌پردازد. بحث «شبکه‌های اجتماعی و اطلاعات جغرافیایی در کتابخانه‌های دیجیتال» در کتاب سوم و مبحث «تکنولوژی کتابخانه‌های دیجیتال» موضوع کتاب چهارم را به خود اختصاص داده است.
این متخصص حوزه کتابخانه‌های دیجیتال در ادامه به معرفی کتاب دبگری پرداخت و گفت: کتاب دیگری که معرفی می‌کنم کتابی است در بحث یکپارچه‌سازی کتابخانه‌های دیجیتال است که در سال 1390 از سوی انتشارات سمت منتشر شده است. این کتاب سه بخش مهم دارد که یک بخش درباره آشنایی با کتابخانه دیجیتال، بخش دوم یکپارچه‌سازی و چگونگی مبادله اطلاعات در کتابخانه‌های دیجیتال و در بخش سوم به نمونه‌ها و پژوهش‌های متعددی که در این حوزه انجام گرفته، پرداخته شده است.
سومین نشست «کتاب‌خوان» دانشگاهی با موضوع «مدیریت اطلاعات» به همت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و با همکاری اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی علم اطلاعات و دانش‌شناسی (ادکا)، در سالن شهید همت دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.