به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، صدوشانزدهمین شماره پیاپی (نخستین شماره از سی‌امین دوره) فصلنامه علمی پژوهشی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی»، شامل شش مقاله به صورت الکترونیکی از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر شد.

در این شماره، شش مقاله با عناوین «نیازهای اطلاعاتی و انتظارات جامعه آذری در استان‌ آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان از کتابخانه‌های عمومی» از هاشم عطاپور، اکبر مجیدی و سولماز زرداری؛ «ابعاد مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌‎های عمومی» از پرنیان عیسی‌زاده و مهدی شقاقی؛ «فراتحلیل ارزیابی کیفیت کتابخانه‌های عمومی با مدل لایب‌کوال» از رضا کریمی و محمد اسدزاده باغی؛ «بررسی وضعیت استفاده کتابداران و کاربران کتابخانه‏‌های عمومی از شبکه‏‌های اجتماعی مجازی» از عباس دولانی و مرجان خالقی‌طرقی؛ «درگیرسازی دانش‌آموزان: قدرت کتابخانه‌های آموزشگاهی در عصر دیجیتال» از آمنه راه‌جو، علی‌رضا نوروزی، محمدرضا کرامتی و کیوان صالحی و «واکاوی عوامل و موانع مؤثر بر مشارکت خیّرین در ساخت و تجهیز کتابخانه‌های عمومی: مطالعه کیفی» از مهسا نقی‌زاده دهخوارقانی، لیلا خلیلی و بهبود یاری‌قلی منتشر شده است.

مقاله «نیازهای اطلاعاتی و انتظارات جامعه آذری در استان‌ آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان از کتابخانه‌های عمومی» با پیمایش کتابداران، کاربران و غیرکاربران در استان‌های مذکور نشان داد که شبکه‌های اجتماعی مهم‌ترین منبع کسب اطلاعات کاربران و غیرکاربران است. موضوعات مورد علاقه پاسخ‌گویان، به‌ترتیب، روان‌شناسی، مهارت‌های زندگی و آموزش زبان بود. این پاسخ‌گویان، منابع اطلاعاتی غیردرسی و سرگرمی را به دو زبان فارسی و ترکی آذری ترجیح می‌دهند. آنها توجه به منابع اطلاعاتی مربوط به فرهنگ و زبان جامعه آذری را ضروری می‌دانند. در زمینه شناسایی نیازهای آموزشی، آموزش مهارت‌های عمومی زندگی مهم‌ترین نیاز آموزشیِ شناسایی‌شده توسط جامعه مورد مطالعه بود. داستان‌سرایی به زبان ملی (از دیدگاه کاربران)، ارائه اطلاعات کاریابی (از دیدگاه غیرکاربران) و برگزاری برنامه‌های فرهنگی هنری (از دیدگاه کتابداران)، از مهم‌ترین نیازهای فرهنگی اجتماعی کتابخانه‌های عمومی استان‌های مورد مطالعه محسوب می‌شود.

مقاله «ابعاد مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی»، با مرور مقالات پژوهشی انگلیسی ‎زبان، نشان داد که مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی شامل پنج بُعد اصلی و ۱۱ بُعد فرعی است که عبارتند از: ترویج عقلانیت انتقادی (فهم انتقادی، آگاهی تاریخی)، عقلانیت پاسخ‌گویی (بیان مستدل، عدالت‎خواهی)، عقلانیت گفتگو (سانسورزدایی، گفتگومحوری)، الهام‎بخشیِ اجتماعی (هنر اجتماعی، ادبیات اجتماعی)، و اجتماع‎سازی (حریم‎شناسی، جامعه‎پذیری، آگاهی‎بخشی). همچنین پیمایش کاربران فعال کتابخانه‎ عمومی حسینیۀ ارشاد و کتابخانۀ عمومی پارک شهر تهران نشان داد که ابعاد پنج‎گانۀ مسئولیت اجتماعی به طور کامل تحقق نیافته است. یافته‎های حاصل از مدل‎یابی معادلات ساختاری نیز نشان داد که تحکیم و ترویج عقلانیت گفتگو در اجتماعات، اولویت‎دارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی است.

مقاله «فراتحلیل ارزیابی کیفیت کتابخانه‌های عمومی با مدل لایب‌کوال» با بررسی ۱۷ مطالعه مرتبط در ایران، نشان داد  که کتابخانه‌های عمومی جز در متغیر خدمات حداقلی، در متغیرهای دیگر ضعیف بوده و انتظار کاربران کتابخانه‌های عمومی را برآورده نکرده‌اند. این پژوهش پیشنهاد می‌کند که کتابخانه‌های عمومی به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و تجهیزات مربوط بیشتر توجه کنند تا با تسهیل دسترسی، ایجاد وب‌سایت، اختصاص منابع چاپی و الکترونیکی و پاسخ‌گویی به نیازهای کاربران، به بالاترین سطح رضایت مشتریان دست یابند.

مقاله «بررسی وضعیت استفاده کتابداران و کاربران کتابخانه‏‌های عمومی از شبکه‏‌های اجتماعی مجازی» با پیمایش کتابداران و کاربرانِ استفاده‌کننده از شبکه‌های اجتماعی («اینستاگرام» و «بله») در نهاد کتابخانه‌های عمومی نشان داد بین قالب اطلاعات ارائه‌شده (نحوه نمایش اطلاعات) و میزان تعامل کاربران و کتابداران (پسندکردن، نظردادن و...) با صفحات مجازی شبکه‌های اجتماعی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور رابطه وجود دارد. همچنین مقایسه بین کتابداران و کاربران در استفاده از شبکه‌های اجتماعی نشان داد که اقدام کتابخانه‌های عمومی برای فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، بیشتر مختص کتابداران و در سطح وظیفه سازمانی است.

مقاله «درگیرسازی دانش‌آموزان: قدرت کتابخانه‌های آموزشگاهی در عصر دیجیتال» با فراترکیب ۵۰ مقاله، نقش کتابخانه آموزشگاهی در درگیرسازی دانش‌آموزان را در شش مقوله اصلی «دسترس‌پذیری محتوا و ابزار»، «مشاوره اطلاعاتی و خدمات مرجع»، «آموزش سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای»، «توسعه حرفه‌ای معلمان»، «ارتباط و همکاری با معلمان» و «ادغام فناوری‌های نوین با راهبردهای آموزشی» شناسایی می‌کند. مطالعه نشان داد «محتوا/ فناوری»، «دانش‌آموز» و «معلم» سه عنصر اصلی آموزش مجازی هستند. کتابخانه‌ آموزشگاهی می‌تواند از طریق آموزش سواد اطلاعاتی، میان دانش‌آموز و کتابخانه ارتباط برقرار کند و از طریق تکالیف چندرسانه‌ای، یادگیری دانش‌آموزان را تقویت کرده و به مدد فناوری، فرصت‌های بیشتری برای عمیق‌تر شدن رابطه  دانش‌آموزان با کتابخانه و کتابدار ایجاد کند. در تمام نقش‌هایی که کتابخانه آموزشگاهی ایفا می‌کنند (از جمله معلم، مشاور، متخصص اطلاعات و رهبری)، کتابخانه، سازنده رابطه است.

آخرین مقاله این شماره با عنوان «واکاوی عوامل و موانع مؤثر بر مشارکت خیّرین در ساخت و تجهیز کتابخانه‌های عمومی: مطالعه کیفی» شامل مصاحبه با ۱۱ خیّر در استان آذربایجان‌شرقی است. این مطالعه، عوامل مشارکت را در قالب هفت مقوله کلی (عملکرد نهاد کتابخانه‌ها در انگیزش خیّرین، عملکرد مسئولان کتابخانه در انگیزش خیّرین، عملکرد حاکمیت و قوانین در انگیزش خیّرین، تأثیر زمینه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بر انگیزش خیّرین، باورهای شخصی خیّرین، کاستی‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی در انگیزش خیّرین و کاستی‌های حاکمیت و قوانین در انگیزش خیّرین) و دو مؤلفه اصلیِ (عوامل انگیزشی در جذب خیّرین و موانع جذب خیّرین) شناسایی کرده است. همچنین از نظر خیّرینِ مشارکت‌کننده، مهم‌ترین مانع مشارکت نکردن خیّرین در ساخت و تجهیز کتابخانه، نبود روشنگری کافی برای ضرورت نیاز به کتابخانه است.

علاقه‌مندان می‌توانند نسخه الکترونیکی شماره بهار سال ۱۴۰۳ فصلنامه علمی پژوهشی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» را از اینجا مطالعه یا دریافت کنند.

انتشار فصلنامه علمی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» به مدیرمسئولی مهدی رمضانی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و سردبیری منصور کوهی رستمی دانشیار علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز انجام می‌شود. این فصلنامه دارای رتبه (الف) در ارزیابی نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و چارک دوم در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام است و در حوزه‏‌های کتابخانه‌های عمومی و مطالعات خواندن مقاله پژوهشی می‌پذیرد.