رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ بوسنی و هرزگوین، بعد از حضور در این کتابخانه و بازدید از بخش‌های مختلف و خدمات فرهنگی آن، اظهار داشت که ایده‌های زیبا و خلاقانه در این کتابخانه به چشم می‌خورد و راه‌اندازی این‌گونه کتابخانه‌ها بهترین مسیر و درست‌ترین راه برای پرورش کودکان و نوجوانان است.

اینجا کتابخانه کودک و نوجوانِ هدهد سفید است، مکانی در دل بوستان رسالت واقع در شرق تهران. تمامی کف کتابخانه موکت شده است تا اگر بچه‌های کوچک از نشستن روی صندلی، خسته شدند، روی زمین بنشینند. کفش‌ها را از پا درمی‌آوریم و داخل می‌شویم. کودکان در گروه‌های سنیِ مختلف نشسته‌اند، کتاب می‌خوانند، نقاشی می‌کشند، راه می‌روند و به قسمت‌های مختلف سرکشی می‌کنند. قفسه‌های کتاب به صورت باز و در سطح پایین چیده شده‌اند تا کودکان راحت‌تر به کتاب‌ها دسترسی داشته باشند.  

کتابدار در میزی به شکل قایقِ آبی، سکنی گزیده است. دیوارها رنگی‌ و طراحی آن‌ها به گونه‌ای است که کودکان با مفاهیم محیط زیستی آشنا شوند. دیواری مزین به درختانی با ساقه‌های قهوه‌ای و برگ‌هایی سبز و نارنجی است. ساعت به شکل جغد است. دیوار دیگر به شکل اقیانوس است و ماهی‌هایی کاغذی از بالای سقف آویزان شده‌اند. دیوار دیگر، رنگ آبی به خود گرفته و با رنگین‌کمان و خورشید و ابر، آسمان را تداعی می‌کند. مجلات مربوط به کودکان در قفسه‌های کناری خودنمایی می‌کنند. برخی هم در حال تماشای نمایش عروسکی در اتاق تجربه مجموعه هستند. 

بخش‌های مختلف کتابخانه

مریم امید خدا، مسئول کتابخانه هدهد سفید با روی باز پذیرایمان می‌شود. او که دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی و ۲۰ سال سابقه کتابداری دارد، درباره مجموعه هدهد سفید می‌گوید: این مجموعه، اولین کتابخانه ویژه کودک و نوجوان در شهر تهران از سری کتابخانه‌هایِ هدهدسفید نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است که از سال ۱۴۰۱ افتتاح شد. هدف هدهد، فراهم کردن مکانی شاد و جذاب برای اطلاع‌رسانی، آموزش، آفرینش و سرگرمیِ کودکان با محوریت کتاب و کتابخوانی بوده و برای تحقق این هدف بخش‌های مختلفی در ۲۷۰ متر فضا طراحی شده است؛ بخش‌هایی مثل بخش امانت، مخزن کتاب‌های والدین، اتاق مادر و کودک و بخش انتظار والدین، بخش نوزاد و نوپا، سالن چندمنظوره نمایش، بخش بازی و آموزش و بخش نشریات و مرجع و تازه‌های کتاب.

وی می‌افزاید: منابع کتابخانه شامل حدود شش هزار نسخه کتاب در گروه‌های سنی الف، ب، ج و نوجوان و حدود ۱۰ عنوان مجله و نشریه مخصوص کودک است. بیش از دوهزار جلد کتاب هم برای والدین در نظر گرفته‌ایم تا وقتی در انتظار فرزندانشان هستند، بتوانند اوقات مفیدی را بگذرانند.  

در این کتابخانه، کارگاه‌های مختلف مثل داستان‌نویسی، قصه گویی، تصویرسازی، اوریگامی، نقاشی و همچنین کارگاه‌های مادر و کودک با هدف هم‌افزایی فرهنگی با خانواده‌ها برگزار می‌شود. نمایش فیلم‌های آموزشی و برگزاری کلاس‌های آموزشی فرهنگی هم از دیگر اقدامات کتابخانه است و کودکان می‌توانند به صورت هدفمند، اوقات خوشی را در این مکان بگذرانند.

انتخاب کتاب

معمولا کودکان بینش لازم برای انتخاب کتاب مناسب خود را ندارند و بنابراین نیازمند یاری کتابدار هستند. مریم امید خدا که به عنوان کتابدار تخصصی کودک و نوجوان، آن‌ها را در این مسیر مهم، همراهی‌ می‌کند می‌گوید: من ابتدا بررسی‌های اولیه را بر اساس نیاز و علاقه‌مندی‌های کودک انجام می‌دهم و سپس کتاب مناسب با روحیات وی را معرفی می‌کنم. مثلا از او می‌پرسم که تاکنون چه کتاب جالبی را خوانده است، فرض کنید پاسخ کودک، کتاب «علوم ترسناک» باشد، دوباره می‌پرسم که چه قسمتی از کتاب برای تو جذابیت بیشتری داشته و او می‌گوید بخش بدن انسان و من در نهایت، کتاب‌هایی با محتوای زیست شناسی به او پیشنهاد می‌دهم. اگر کتابی موجود نباشد، کودک و والد را راهنمایی می‌کنیم تا بداند کتاب موردنظر را از چه کتابخانه‌ای می‌تواند تهیه کند. به کودکی که علاقه زیادی به کتاب‌های «ساخت و تا» دارد، پیشنهاد می‌دهم کتاب «جنگل برای همه» از انتشارات فاطمی را بردارد، چون داستان این کتاب با کاغذ آموزش داده می‌شود و بچه بعد از مطالعه آن می‌تواند داستان بسازد.  

این کتابدار مجرب می‌افزاید: متأسفانه شاهدم که برخی از والدین بر اساس علایق خود برای کودک، کتاب انتخاب می‌کنند که این اقدامِ نادرست، سدی در مسیر مطالعه فرزند به وجود می‌آورد. مثلا مادر، مجموعه‌ داستان‌ها را برمی‌گزیند، درحالی که کودک به شعر علاقه‌مند است یا مادر، داستان‌های علمی - تخیلی را انتخاب می‌کند، اما کودک به طنز تمایل دارد. همیشه به والدین توصیه کرده‌ام که اصراری به انتخاب کتاب‌های موردنظر خود نداشته باشند. والدین با انتخاب درست کتاب، نقش اثرگذاری در علاقه‌مندی فرزندان به مطالعه دارند. شما به عنوان والد، باید در کتاب‌فروشی، از میان کتاب‌های متنوع و متعدد کودک مثل شعر و داستان، اوریگامی و دانستنی‌ها چند جلد را انتخاب کنید. اینجا نقش انتخاب، پررنگ‌تر می‌شود، چون قیمت کتاب بالاست و ممکن است توانایی خرید همه کتاب‌های مدنظر را نداشته باشید. در کتابخانه کار راحت‌تر است و می‌توانید به دلبندتان کمک کنید همزمان چند جلد کتاب با موضوعات مختلف را برگزیند و سپس بر اساس جذاب‌ترین‌ها انتخاب‌های بعدی‌اش را رقم بزند. ما در اینجا سیر مطالعاتی کودکان را هم تقویت می‌کنیم تا چراغ راهی برای آینده‌شان شود.

نقشه راه آینده

مسئول کتابخانه هدهد سفید درباره تقویت زنجیره مطالعاتی در کودکان می‌گوید: مثلا من به کودکی که می‌گوید اشعار فردوسی چقدر زیباست، پیشنهاد می‌دهم که زندگینامه این شاعر را بخواند و با او بیشتر آشنا شود. در پاسخ به کودکی که از من می‌پرسد فلان فرد چطور نویسنده شده است، کتابی از زندگینامه آن نویسنده معرفی می‌کنم. قطعا مطالعه زندگینامه بزرگان، نقشه راه برای آینده کودکان خواهد بود و ما درواقع با چنین هدایت‌هایی، زنجیره مطالعاتی بچه‌ها را تقویت می‌کنیم، در حالی که یک مادر ممکن است صرفا کتابی را برای سرگرمی فرزندش به او بدهد. سعی می‌کنیم بینش و نگاه کودکان را نسبت به زندگی تغییر دهیم و مسیرهایی را برایشان باز کنیم تا آینده‌شان ساخته شود.

مریم امیدخدا با بیان این که وجود فضاهایی مثل هدهد سفید در علاقه‌مندی کودکان به کتابخوانی بسیار تأثیرگذار است، می‌افزاید: کتابخوانی، فرهنگی است که باید از کودکی در وجود فرزندان نهادینه شود. من عضوهایی شش‌هفت‌ماهه داشته‌ام که اکنون بعد از گذر سال‌ها تبدیل به کتابخوان‌ ‌های حرفه‌ای شده‌اند، چون از بدو تولد با کتاب عجین بوده‌اند. محمدرضا گلشن شش‌ماهه بود که مادرش او را با کالسکه به کتابخانه می‌آورد و برایش کتاب‌های تصویری انتخاب می‌کرد. اکنون در کلاس هشتم مشغول تحصیل است و کتاب جزو اولویت‌های ذهنی و روحی‌اش شده است، به‌طوری که به من می‌گوید دلم برای کتاب تنگ می‌شود. چگونه این اتفاق رقم خورده است؟ چون او از زمان کودکی با طعم و لذت کتابخوانی آشنا شده و قطعا در بزرگسالی هم کتاب را رها نخواهد کرد. چنین والدینی که تعداد آن‌ها کم هم نیست، قابل‌تحسین هستند. ممکن است کتاب‌فروشی در حوالی خانه فرد نباشد یا خانواده از نظر مالی توانایی خرید کتاب را نداشته باشد، در این صورت نقش کتابخانه‌ها بسیار پرررنگ می‌شود. خوشبختانه در سال‌های اخیر همه کتابخانه‌ها بخش کوچکی را به کودکان و نوجوانان اختصاص داده‌اند. کتابخانه، همچنین گزینه مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت کودکان به صورت مفید محسوب می‌شود.

یک فضای خانوادگی

امید خدا درباره اقداماتی که انجام  داده‌اند تا کودکان بتوانند با ناشران و نویسندگان کتاب، ارتباط بهتری برقرار کنند و از این طریق خود را نزدیک به نویسنده ببینند، می‌گوید: اکنون مجله‌ای به نام هدهد سفید منتشر می‌شود که نامه‌های کودکان به نویسندگان کتاب یا نقد و نظراتشان نسبت به یک کتاب را چاپ می‌کند. کودکان می‌توانند نامه‌های خود را برای کتابخانه هدهد سفید یا مجله ارسال کنند. همچنین کودکانی که در کلاس‌های قصه‌نویسی ما شرکت می‌کنند، می‌توانند داستان‌های خود را برای چاپ به این مجله ارسال کنند. این مجله، تخصصی است و در زمینه داستان‌نویسی، آشنایی کودکان با کتاب‌های مناسب سن خودشان و کتاب‌های جدید و حتی ناشران، فعالیت می‌کند. چاپ شدن مطلب کودک، حس خوبی را در او شکوفا می‌کند و انگیزه‌ ای برای بودن در این مسیر به وی می‌دهد.

این مسئول کتابخانه درباره خروجی‌های کتابخانه تخصصی کودک و نوجوان می‌افزاید: فضای این کتابخانه، خانواده‌های کتابخوان را رشد داده است. برخی از اعضای ما به صورت خانوادگی در هدهد سفید حضور می‌یابند و از امکانات آن استفاده می‌کنند؛ مثلا دخترخاله‌ها و پسرخاله‌ها با هم یا دخترعموها و پسرعموها به همراه پدر و مادرهایشان به کتابخانه می‌آیند. بچه‌ها کتاب می‌خوانند و نقاشی می‌کشند و والدین هم به صورت جداگانه مطالعه می‌کنند. اینجا فضا خانوادگی است، تجربیات من می‌گوید که چنین کتابخانه‌هایی قطعا در سال‌های آینده، اتصالات خانوادگی را رقم خواهد زد. فضای هدهد سفید آن‌قدر جذاب است که بسیاری از افراد محله، میهمان خود را به اینجا دعوت می‌کنند و بارها دیده‌ام که میهمان، دفعات بعد هم با میزبان همراه است.

وی در پایان خاطرنشان می‌کند: جالب است بدانید که این کتابخانه برای مسئولان فرهنگی کشورهای دیگر هم جذابیت داشته و ما بازدیدکنندگانی از کشورهای روسیه، مالزی، برزیل، هند و بوسنی و هرزگوین داشته‌ایم. رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ بوسنی و هرزگوین و هیأت همراهش بعد از حضور در این کتابخانه گفت که با این اقدام ارزشمند می‌توان یکی از مشکلات جهانی را که همان دور بودن فرزندانمان از کتابخانه است به خوبی رفع کرد و تصمیم گرفت این ایده‌های زیبا را به کشور خودشان هم منتقل کند.