به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، اعظم نجفقلی‌نژاد، عضو هیئت علمی گروه علوم داده، اطلاعات و هوش مصنوعی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران درباره مقاله خود با عنوان «کاربردپذیری سامانه مدیریت کتابخانه‌های عمومی کشور (سامان) از دید کاربران با آسیب بینایی»، که در صدوهجدهمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» منتشر شده است، گفت: سامانه یکپارچه کتابخانه‌های عمومی کشور، که با نام «سامان» معروف است، باید برای همه کاربران قابل دسترس باشد، حال این کاربران می‌توانند، کاربران عادی باشند یا کاربران دارای معلولیت جسمی، شنوایایی یا بینایی؛ چراکه این موضوع نه تنها از نظر اخلاقی اهمیت دارد بلکه از نظر قانونی هم ضروری است تا تمامی امکانات کشوری به صورت عادلانه و برابر در اختیار مردم گذاشته شود.

عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در ادامه درباره اهداف پژوهش و رصد در سامانه «سامان» بیان کرد: هدف سامانه «سامان» وجود شبکه‌ای سراسری و جامع در کشور است و در اهدافش نیز قید شده تا همه امکاناتش به صورت برابر در دسترس کاربرانش قرار داده شود. در همین راستا اهمیت کاربردپذیری بیشتر برای کاربران خاص در دستور بررسی قرار گرفت و بنده شخصاً کاربران کم‌توان یا روشندل بینایی را انتخاب کردم؛ چراکه این افراد از ابزارهای کمکی مانند صفحه‌خوان و بزرگنمایی استفاده می‌کنند.

وی افزود: برای استفاده بهتر و بیشتر کاربران از بخش‌های نرم‌افزار کتابخانه‌ای بررسی کردم که آیا نهادی با این تعداد کتابدار و منابع کامل به چنین قابلیتی فکر کرده یا تا چه اندازه برایش اهمیت داشته است؟ چراکه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور یکی از منابع و مراکز آموزشی کشور نیز محسوب می‌شود و تعداد افراد بسیاری با مراکز آن مراوده دارند.

این پژوهشگر تأکید کرد: انتظار می‌رود بعد از بررسی طرح ارائه شده و انجام زیرساخت‌هایش، قدمی در راستای بهبود سامانه «سامان» داشته باشند و مؤلفه جهان‌شمول بودن دسترسی‌های اجتماعی آن افزایش پیدا کند و افراد دارای معلولیت هم بتوانند از این سامانه استفاده کنند.

وی با بیان اینکه ایده اصلی این پژوهش و دسترسی بیشتر به پژوهش و مقاله به سه سال پیش بازمی‌گردد، اظهار داشت: بعد از بررسی‌هایی که آن زمان داشتم و با افراد مختلفی مصاحبه کردم، متوجه شدم که می‌شود در کتابخانه‌های هوشمند یا دیجیتال امکانی را طراحی کرد تا کاربران با معلولیت هم بتوانند از امکانات کتابخانه‌ای استفاده کنند و در واقع از دید آن‌ها دنیا به چه شکل است؟ بعد از مطالعات، مصاحبه‌ها و تحقیقاتی که انجام دادم متوجه تفاوت بسیار دو دنیای روشندلان و افراد عادی شدم و تصمیم گرفتم تا مطالعات کاربردی و تحقیقات خودم را به سمت و سوی دنیای کتابخانه‌ای نابینایان سوق دهم.

نجفقلی‌نژاد ادامه داد: تلاشم بر این بود که نقاط ضعف و قوت سامانه «سامان» را بررسی کنم. پیشنهاد کاربران را درباره استفاده افراد با آسیب بینایی را مورد بحث گذاشتم و توانستم راهی مطمئن را برای استفاده آن‌ها ارائه بدهم و کیفیت کار را بهبود ببخشم. درواقع این ایده سه سال پیش شکل گرفت و من قریب به سه سال در حوزه مطالعات کاربردی برای دسترسی همه کاربران ویژه کاربران روشندل و کم‌بینا مطالعه کردم.

این استادیار علم اطلاعات و دانش‌شناسی با بیان اینکه گرفتن نمونه آزمون از کاربران و نظرسنجی یکی از دشوارترین حالات کار بود، تصریح کرد: رویکردی که من درنظر گرفتم آزمون کاربردپذیری بود تا بدانم سامانه «سامان» تا چه اندازه امکان ارائه خدمات به دیگر کاربران را دارد. یکی از مشکلاتی که من با آن مواجه بودم گردآوری افرادی روشندل و کم‌بینایی بود که باید تجربه کار با وب را داشتند یا افراد تحصیل‌کرده دانشگاهی بودند که بتوانم با آن‌ها کار کنم، اما در هر صورت افرادی که پیدا شدند، کسانی بودند که با علاقه تمام در کلاس‌ها و جلسات حضور پیدا می‌کردند، چراکه این اعتقاد را داشتند که افراد به فکر آن‌ها نیستند و کمتر پژوهش‌هایی درباره آسیب و مشکلات آن‌ها در جامعه شده است.

وی رسیدن به اهداف پژوهشی را ملزم به عملیاتی کردن آن دانست و گفت: پژوهش‌های علمی قطعاً می‌تواند به رویدادهای عملی کمک کند و آسیب‌هایش را تا حد زیادی کاهش دهد، اما به شرطی که ما بخواهیم از آن اطلاعات استفاده کنیم. شما تصور کنید که بنده اطلاعات سامانه «سامان» را احصاء کردم، با تجربه‌گران آسیب بینایی هم مصاحبه کردم و مقاله‌ای در راستای برطرف کردن این چالش ارائه دادم، حالا اگر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پای کار بیاید و این دستاورد را به عمل بگیرد و اجرایی کند، این مهم است.

نجفقلی‌نژاد در پایان یادآور شد: من به عنوان پژوهشگر توانستم صفر تا صد سامانه «سامان» و دسترسی کاربران با آسیب‌های بینایی را بررسی و نیازسنجی کنم و براساس تجربیات واقعی که برخی از کاربران داشتند، پیشنهادهایی را ارائه بدهم، ولی اینکه مجموعه نهاد کتابخانه‌ها تا چه اندازه مشتاق عملی‌سازی این طرح هستند، از دسترس من خارج است. با وجود تمام مشکلاتی که متوجه این کار بود سعی کردم اهداف این پژوهش را به بهترین شکل ممکن انجام دهم و بهترین را ارائه دهم.

برای دسترسی و مطالعه این مقاله و سایر مقالات شماره ۱۱۸ فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی اینجا را ببینید.