به گزارش روابط عمومی نهاد کتابخانههای عمومی کشور، بخش اول (مبانی) نشست «بررسی مجموعه مطالعات طرح کتابخوان» با هدف مستندسازی، ارزیابی و توسعه طرح ملی کتابخوان با حضور دکتر مهردخت وزیرپور، مشاور دبیرکل نهاد کتابخانههای عمومی کشور؛ دکتر مریم ناخدا، استاد علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه تهران؛ دکتر مهدی شقاقی، رئیس اداره انتشارات و ارتباطات علمی نهاد؛ علی مصباحی، رئیس اداره مطالعه و مشاوره نهاد کتابخانههای عمومی کشور به عنوان اعضای هیأت رئیسه جلسه و جمعی از پژوهشگران، چهارشنبه ۲۷ بهمن‌ماه، در سالن الغدیر دانشکده مدیریت دانشگاه تهران برگزار شد.
از نشست‌های کتابخانه‌ای تا نشست‌های تخصصی
در ابتدای این نشست دکتر محمد جوهرچی، مدیرکل پژوهش و نوآوری نهاد کتابخانههای عمومی کشور ضمن تقدیر از گروه علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه تهران برای مشارکت در برگزاری نشست «بررسی مجموعه مطالعات طرح کتابخوان» و خیرمقدم به پژوهشگران برای حضور در جلسه، درباره طرح کتابخوان گفت: کتابخوان طرحی است که از ابتدای سال ۹۴ با هدف اشتراک تجربه لذت‌بخش خواندن برای مخاطبانی در اقشار مختلف جامعه اجرا شد.
وی افزود: این طرح از جلسات کوچک کتابخانه‌ای تا نشست‌های بزرگی با حضور متخصصان و صاحب‌نظران را در برمی‌گیرد و سطح آن از نشست‌های محلی تا نشست‌های ملی گسترده است.
جوهرچی با تقسیم نشست‌های کتابخوان در هشت سطح شامل: ملی، عمومی (استانی و شهرستانی)، کتابخانه‌ای، مدرسه‌ای، کودک، ویژه افراد خاص، تخصصی و مجازی، تأکید کرد: پس از گذشت یک سال از آغاز طرح، بناشد تا برای بررسی مبانی، تعمیق، ارزیابی و ارائه پیشنهاداتی برای بهبود طرح کتابخوان، پژوهش‌هایی انجام شود که با حاصل آن در این نشست آشنا خواهیم شد.
تحلیل نشست‌های کتابخوان
در ادامه دکتر مهردخت وزیرپور، مشاور دبیرکل نهاد کتابخانههای عمومی کشور درباره اهمیت پژوهش در پیشبرد اهداف این نهاد گفت: تحلیل نشست‌های کتابخوان در چهارده پژوهشکده با تلاش یازده تن از محققان تألیف شده، امکان ارزیابی و مشاهده فرصت‌ها و آسیب‌های طرح کتابخوان را برای نهاد به وجود می‌آورد.
این استاد پیشکسوت علم اطلاعات و دانششناسی افزود: امیدوارم نتیجه این تحقیقات برای نهاد موثر باشد چراکه شناسایی نقاط قوت و ضعف، راه را برای تقویت و رشد کتابخوان هموارتر خواهد کرد.
داوود حاصلی، دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانششناسی، نخستین محققی بود که پژوهش خود با عنوان «طراحی پایگاه داده طرح کتابخوان» را ارائه کرد.
بر اساس این پژوهش طراحی و ساخت پایگاه داده طرح کتابخوان به‌منظور مستندسازی طرح ملی کتابخوان صورت پذیرفته است. این پایگاه داده، ابزار و پایه‌ای برای ارائة گزارش و ارزیابی عملکرد طرح ملی کتابخوان محسوب می‌شود و علاوه بر این، می‌تواند زمینة پژوهش‌های متنوعی را در خصوص این طرح فراهم کند.
طراحی پایگاه داده طرح کتابخوان در سه گام تعریف شده است: تعیین اطلاعات مورد نیاز برای گردآوری از نشست‌های کتابخوان؛ ایجاد پایگاه داده‌های طرح کتابخوان در سال ۱۳۹۴؛ استخراج گزارش‌های طرح کتابخوان در سال ۱۳۹۴.
دستاورد اصلی این بخش از پژوهش، ساخت پایگاه داده طرح است که می‌تواند اساس و پایة پژوهش‌های متنوعی در زمینه کتابخوان باشد.
یافته‌های کلی تجزیه و تحلیل داده‌های پایگاه طرح کتابخوان در سال ۱۳۹۴ عبارتند از در نشست‌های عمومی، مردان و در نشست‌های مدرسه‌ای، زنان در معرفی کتاب مشارکت بیشتر داشته‌اند. در جذب مخاطبان خارج از نهاد کتابخانههای عمومی، نشست‌های مدرسه‌ای مشارکت‌کننده بیشتری در معرفی کتاب داشته است. در ۴۳۸۵ نشست کتابخوان عمومی، تعداد ۳۱۱۸ عنوان کتاب و در ۶۱۱۰ نشست کتابخوان مدرسه‌ای تعداد ۳۹۸۷ عنوان کتاب معرفی شده است. پراکندگی انتخاب عنوان کتاب، برای مردان بیشتر از زنان بود.
در هر دو نوع نشست‌های عمومی و مدرسه‌ای، موضوعات ادبیات و دین و تاریخ بیشترین معرفی را داشته‌اند؛ و کتاب‌های حوزة دفاع مقدس بیشترین تکرار معرفی کتاب را در بین حوزه‌های موضوعی مختلف داشته‌اند.
نمونه‌های موفق کتابخوان
دومین پژوهش این نشست «پیشینه و نمونه‌های موفق کتابخوان» نام داشت که توسط سمیه پاک‌نهاد، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه شیراز ارائه شد.
بر اساس این پژوهش برای جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه در کتابخانههای عمومی، راهکارهای موفق استفادهشده و از سوی دیگر سازمان‌ها و نیز دیگر کشورها مورد توجه قرار گیرد و از تجربه‌ها و ویژگی‌های این طرح‌ها برای توسعه و گسترش طرح کتابخوان استفاده شود. در این پژوهش تلاش بر این بوده تا طرحهای انجام‌شده داخلی و خارجی در زمینة ترویج کتاب با توجه ویژه به مؤلفه‌های اشتراک‌گذاری و معرفی و پیشنهاد کتاب‌های خوانده‌شده و پیشنهاد کتاب و ترویج عادت به مطالعه بررسی و معرفی شود.
این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و با رویکرد جستجوی منابع و انتشارات سازمان‌های مرتبط با خواندن، پایگاه‌های اطلاعاتی و اینترنت انجام شده است. در این جستار، پیشینه و طرحهای مرتبط با کتابخوان در ایران و کشورهای مختلف جهان تدوین شده است. همچنین شبکه‌های اجتماعی کتاب‌محور مرتبط با ویژگی‌های طرح کتابخوان نیز آورده شده‌اند.
اهداف و ضرورت‌های کتابخوان
مهدی خطیبی نیز پژوهشی با عنوان «چرایی کتابخوان: مأموریت، اهداف و ضرورت» را در این نشست ارائه کرد.
این تحقیق به چرایی کتابخوان به تدوین مأموریت، اهداف و ضرورت اجرای این طرح ملی می‌پردازد. روش اجرای پژوهش، مطالعة کتابخانه‌ای متون و ادبیات حوزه خواندن و اسناد و مدارک و گزارش‌های طرح کتابخوان است.
اهداف کتابخوان شامل دو هدف کلی و چهار هدف ویژه است. دو هدف کلی شامل ایجاد عادت مطالعه در اقشار مختلف و رشد فرهنگ عمومی از طریق دعوت به مطالعه کتاب و چهار هدف ویژه آن شامل به اشتراک‌گذاری کتاب‌های خوانده‌شده، آشنایی با شیوه‌های استاندارد معرفی کتاب، ارتقاء و توانمندسازی کتابداران و فعال‌سازی اعضای کتابخانه است. ضرورت طرح کتابخوان ناظر بر تأثیر جنبه‌های عملی و نظری این طرح در تمام شئون جامعه و برای تمام اقشار و طبقات آن است.
معرفی انواع کتابخوان
«تحلیل نسلی و معرفی انواع کتابخوان» نیز عنوان پژوهشی است که توسط مریم چهرقانی در نشست بررسی مجموعه مطالعات طرح کتابخوان، ارائه شد. در این تحقیق تحلیل نسلی کتابخوان به مرور، شناسایی و بررسی انواع ویژگی‌های نسل‌های مختلف معرفی کتاب و اشتراک‌گذاری تجارب خواندن می‌پردازد. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای با مطالعة منابع و متون و جستجوی پایگاه‌های اطلاعاتی انجام شده است. سه نسل متمایز از انواع اشتراک‌گذاری تجارب خواندن شناسایی و تشریح می‌شود: نسل اول که در بستر ادبیات شفاهی شکل گرفته، نسل دوم که پس از اختراع چاپ و گسترش محتوای چاپی ظاهر شده، و نسل سوم که در بستر شبکه‌های اطلاعاتی در دنیای مجازی پدید آمده است. این نسل‌ها از نظر مجری، مخاطب، رسانه و ... تحلیل شده و در نهایت سناریوهای تداوم نسلی مطرح می‌شود.
گفتنی است؛ نشست یک روزه «بررسی مجموعه مطالعات طرح کتابخوان» در سه محور شامل: مبانی، ارزیابی و پیشبرد به کوشش نهاد کتابخانههای عمومی کشور و همکاری گروه علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه تهران به مرور ماهیت و چرایی طرح، تدوین پیشینه و تحلیل نسلی کتابخوان می‌پردازد.