به گزارش روابط عمومی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، دومین بخش از نشست یک روزه «بررسی مجموعه مطالعات طرح کتاب‌خوان» به همت دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و معاونت برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برنامه‌ریزی و اجرا شد، به ارائه سه مقاله پژوهشی با محورت «ارزیابی طرح کتاب‌خوان» اختصاص داشت که توسط بهروز رسولی، رحمان ابراهیمی و هاشم عطاپور ارائه شد.
همچنین اعضای هیأت رئیسه این بخش متشکل از محمد اله‌یاری و اسماعیل جانعلی‌پور به عنوان نماینده مدیریتی نهاد کتابخانه‌های عمومی، سپیده فهیمی به عنوان نماینده دانشگاه تهران و رئیس این بخش موضوعی، علی‌اصغر پورعزت به عنوان متخصص موضوعی، مریم امید خدا و مرضیه خالویی به عنوان نماینده نهاد کتابخانه‌های عمومی و کارشناس، بودند.
بیشترین میزان رضایت در نحوه برگزاری و تعامل کاربران با برگزار کنندگان
بهروز رسولی در ارائه مقاله خود با عنوان «پیمایش کاربران و کتابداران»، با بیان اینکه ارزیابی و سنجش، جزء جدایی ناپذیر هر طرحی است، عنوان کرد: من قصد داشتم به این موضوع بپردازم که کنش‌گران کلیدی طرح کتاب‌خوان، یعنی کتابداران به عنوان برگزار کنندگان و کاربران به عنوان گروه‌های هدف اصلی این طرح، چقدر از این خدمات راضی بودند و آیا اهداف برگزاری این نشست‌ها محقق شده یا خیر.
وی با اشاره به اهداف طرح کتاب‌خوان، افزود: هدف اصلی این طرح ایجاد عادت به مطالعه، اشتراک‌گذاری کتاب‌های خوانده شده، آموزش نوع و شیوه معرفی کتاب بوده تا بتوانیم فرهنگ عمومی را در قالب اجرای این طرح‌های رشد دهیم و شناخت صحیحی از ذائقه مطالعاتی مردم به دست آوریم.
رسولی درباره نحوه تحقیقات خود در این مقاله نیز عنوان کرد: روشی که من در این پژوهش استفاده کردم، بر اساس اهداف این پژوهش، روش «پیمایشی» بوده که به صورت یک پرسشنامه برخط آن را از ۱۳ تا ۲۶ آذر سال جاری ارائه کردیم که شامل ۵ پرسش جمعیت‌شناختی، ۸ پرسش زمینه‌ای و ۱۲ پرسش هدف‌محور بوده است و طی آن حدود ۲ هزار و ۵۰۰ پرسشنامه افرادی که در نشست‌های کتاب‌خوان حضور داشتند مورد بررسی قرار گرفت.
وی با ارائه آمار و ارقامی از سن، جنسیت، سطح تحصیلات در دو گروه کتابداران و کاربران مشارکت کننده در این نظرسنجی، گفت: این آمار تصویری کلی از نحوه برنامه‌ریزی بر اساس گروه‌های هدف به دست می‌دهد. حدود ۷۰ درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی مایل به مشارکت دوباره در این نشست‌ها هستند، اما حتماً باید دلایل افرادی که مایل به مشارکت دوباره نبودند مورد بررسی قرار گیرد. اما بر اساس داده‌های استخراج شده می‌توان گفت نحوه برگزاری و تعامل افراد برگزار کننده این نشست‌ها بیشترین میزان رضایت را در پی داشته است. اما نیاز مطالعاتی شرکت کنندگان نسبت به کتاب‌های معرفی شده چندان رضایت بخش نبوده که در این زمینه باید با یک نیازسنجی مطلوب بر این مشکل غلبه کرد.
رسولی در نتیجه‌گیری و جمع‌بندی ارائه خود گفت: بر اساس این نظرسنجی و تحقیقات صورت گرفته، کاربران و کتابدارانی که بیشتر در این نشست‌ها شرکت کرده‌اند، با شیوه درست معرفی کتاب‌ها بیشتر آشنا شدند و میل‌شان به معرفی کتاب بیشتر می‌شود. همچنین هرچقدر سطح تحصیلات کتابداران بیشتر باشد تمایل بیشتری به معرفی کتاب از سوی ایشان بوده است.
اثربخشی طرح کتاب‌خوان بر تعداد امانت منابع، تعداد عضو و حجم مراجعه
در ادامه رحمان ابراهیمی نیز به ارائه پژوهش خود با عنوان «شناسایی شاخص‌های کتابخانه‌ای کتاب‌خوان» پرداخت و گفت: تمرکز من در این پژوهش با محوریت نشست‌های کتاب‌خوان برگزار شده در سال جاری بوده است؛ چرا که نشست‌های برگزار شده در سال ۹۵ نسبت به سال گذشته از گستردگی بیشتری برخوردار بوده است.
وی درباره پرسش‌های اصل مطرح شده در این پژوهش گفت: پرسش‌های اصلی ما این است که آیا این نشست‌ها بر شاخص‌های عملکرد کتابخانه‌ای اثرگذار هستند یا خیر؟ دوم اینکه اگر اثرگذار هستند بر چه شاخص‌هایی از شاخص‌های عملکرد کتابخانه‌ای می‌توانند موثر باشند و سوم اینکه با چه شیوه‌هایی می‌توان این اثرگذاری را سنجید.
ابراهیمی با بیان اینکه ما در ارزیابی شاخص‌های عملکرد کتابخانه‌ای سه شاخص اصلی امانت، عضو و مراجعه را مدنظر قرار داده‌ایم، عنوان کرد: ما ابتدا باید بررسی کنیم که برای کدام یک از این شاخص‌ها آمار قابل استناد داریم و این داده‌های ما چقدر دقیق هستند. از آنجا که آمار موجود ما از میزان مراجعه، بر اساس خود اظهاری کتابداران است، در مقایسه با دو شاخصه دیگر از دقت کمتری برخوردار هستند.
وی با اشاره به اینکه روش شناسی این پژوهش با رویکرد کیفی صورت گرفته گفت: جامعه پژوهش ما کتابداران و مسئولان کتابخانه‌ای و همچنین برخی کارشناسان استانی و اعضای کتابخانه‌ها بودند. با توجه به رویکردی که در این پژوهش داشتم از نمونه‌گیری هدفمند و معیارمحور استفاده کردیم و افرادی از جامعه پژوهش را که بیشترین ارتباط را با نشست‌های کتاب‌خوان داشتند مورد مصاحبه قرار دادیم و این روش را آنقدر ادامه دادیم تا به اشباع نظری رسیدیم و نظر جدیدی از این مصاحبه‌ها به دست نیامد.
ابراهیمی ادامه داد: ما بر متون به دست آمده از مصاحبه‌ها تحلیل محتوایی انجام دادیم تا سه شاخص اثربخشی بر تعداد امانت منابع، تعداد عضو و حجم مراجعه رسیدیم. که برای اطلاعات دقیق‌تر باید داده‌های دقیق‌تری از سه شاخصه مطرح شده در دست داشته باشیم.
ایجاد تعادل میان وظایف سازمانی و حرکت‌های داوطلبانه در طرح کتاب‌خوان
هاشم عطاپور دیگر ارائه دهند این نشست بود که به ارائه پژوهش خود با عنوان «آسیب‌شناسی طرح کتاب‌خوان» پرداخت و گفت: ما حدود ۴ ماه پیش پژوهشی را بر اساس داده‌های به دست آمده از ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر سال جاری تهیه کردیم. هدف نهایی این پژوهش شناساندن ضعف‌ها و مشکلات موجود و برگزاری هرچه بهتر این نشست‌ها بوده است. ما بیشتر بر روی فرآیند اجرایی نشست‌ها و میزان تحقق اهداف این نشست‌ها صحبت کرده‌ایم.
عطاپور افزود: روش ما در این پژوهش این بود که ابتدا از ۱۷ نفر از کارشناسان، مدیران و کتابداران، که در برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های کتاب‌خوان نقش داشته‌اند دعوت کردیم تا طی جلسه‌ای به ارائه نقطه نظرات خود درباره مشکلات این طرح بپردازند که ما در ادامه داده‌های استخراج شده از این نشست را در دو مرحله تدوین کردیم.
در پایان این بخش اعضای هیأت رئیسه نشست به ارائه نقطه نظرات خود از مقالات پژوهشی ارائه شده پرداختند.
گفتنی است؛ نشست یک روزه «بررسی مجموعه مطالعات طرح کتاب‌خوان» در سه محور شامل: مبانی، ارزیابی و پیشبرد به کوشش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و همکاری گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تهران به مرور ماهیت و چرایی طرح، تدوین پیشینه و تحلیل نسلی کتاب‌خوان می‌پردازد.