به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران، چهل و دومین نشست نقد و بررسی کتاب بزرگسال کتابخانه مرکزی پارک شهر با همکاری انتشارات هرمس به نقد و بررسی کتاب «تاریخ کتابخوانی» نوشته آلبرتو منگوئل اختصاص داشت. احسان رضایی و محمد ملاعباسی، منتقدین نشست و مرتضی کاردر، مدیر نشر هرمس در این نشست سخنرانی کردند. 

«تاریخ کتابخوانی» نوشته‌ی آلبرتو منگوئل، در سال ۱۹۹۶ منتشر شد و به بررسی تاریخ فرهنگ خواندن در طول تاریخ می‌پردازد. منگوئل، نویسنده، مترجم، و ویراستار آرژانتینی-کانادایی، با استفاده از دانش گسترده و علاقه‌ی شخصی‌اش به کتاب‌ها و خواندن، سفری وسیع و جذاب از تاریخ خواندن را از دوران باستان تا عصر حاضر ارائه می‌دهد.

در ابتدای نشست میثم رشیدی، مجری-کارشناس برنامه گفت: کتاب با بررسی شیوه‌های اولیه‌ی خواندن، از نشانه‌گذاری‌های اولیه بر روی لوح‌های گلی و پاپیروس‌ها شروع می‌شود و تا عصر دیجیتال و انقلاب‌هایی که در نحوه‌ دسترسی به متن و خواندن تغییر ایجاد کرده‌اند، پیش می‌رود. همچنین نویسنده، به بررسی نقش خواندن در توسعه‌ی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جوامع در طول تاریخ می‌پردازد. او به نحوه‌ی تأثیرگذاری خواندن بر جنبش‌های اصلاحی، انقلاب‌ها و تغییرات فرهنگی اشاره می‌کند. این کتاب همچنین به تجربیات شخصی و احساسی مرتبط با خواندن می‌پردازد؛ از جمله انتقال تخیل، همدردی با شخصیت‌ها و ارتباط عمیقی که خوانندگان با متون برقرار می‌کنند.

وی افزود: کتاب «تاریخ کتابخوانی» برای رویکرد جامع و بین‌المللی‌اش به تاریخ خواندن مورد تحسین قرار گرفته است. نویسنده با زبانی روان و داستان‌گونه، خوانندگان را به سفری در زمان‌های مختلف می‌برد که نه‌تنها اطلاعاتی علمی ارائه بلکه لذت دو چندان کتابخوانی را به مخاطبین کتاب خود می‌دهد.

رشیدی این کتاب را اثری مهم برای کسانی دانست که به تاریخ خواندن، اهمیت آن در جوامع انسانی و تأثیر فردی و جمعی آن علاقه‌مند هستند. وی گفت: نویسنده با ارائه‌ی یک نگاه تازه و تأمل‌برانگیز به فعالیتی که بسیاری از ما آن را به عنوان یک بخش طبیعی از زندگی روزمره‌مان پذیرفته‌ایم، خوانندگان را دعوت به سفری می‌کند که هم آموزنده و هم بسیار لذت‌بخش است.

رضایی، منتقد نشست در ادامه این نشست درباره آثاری که از منگوئل در ایران ترجمه شده، گفت: اکنون پنج کتاب از این نویسنده در ایران ترجمه شده اما پیش از این اطلاعات کمی درباره او وجود داشت. درباره این اثر نیز کمی فرایند چاپ کتاب به دلیل ویراستاری طولانی شد، اما سال گذشته کتاب منتشر و استقبال خوبی از آن شده است. این کتاب  یکی از مهمترین آثاری است که درباره مطالعات خواندن در جهان تالیف شده است. تا پایان سال گذشته نیز این اثر در بین ده اثر خوب و حتی می توانم بگویم بین سه کتاب برتر کشور در سال گذشته بوده است.

این منتقد ادبی افزود: درباره کتابخوانی تصور اشتباهی وجود دارد مبنی بر اینکه هر فردی پس از تحصیلات ابتدایی می تواند کتاب مطالعه کند. همیشه به ما گفته می شود در اوقات فراغت کتاب بخوانیم در حالی که این طور نیست؛ همه بلد هستیم میخ را بکوبیم اما نجار نیستیم؛ پس همه باسوادان می توانند کتاب بخوانند اما کتابخوان نیستند.

وی با بیان اینکه کتابخوانی مهارت است و برای رسیدن به نقطه مطلوب باید تجربه کسب کرد، عنوان کرد: یک اشتباه رایج در خانواده ها این است که فکر  می کنند تنها با خرید کتاب برای فرزندشان او کتابخوان می شود؛ در حالی که این طور نیست. اگر والدین کتابخوان نباشند حتی کودک ۱۴ سال هم درس بخواند باز کتابخوان نمی شود. این کتاب و آثاری از این دست به ما می گویند کتابخوانی چیست و این مهارت چگونه به دست می آید. پس هر نهادی که می خواهد آمار کتابخوانی را افزایش دهد باید از این کتاب کمک بگیرد.

رضایی با بیان اینکه منگوئل نویسنده کتاب «تاریخ کتابخوانی» خودش همه مراحل مواجهه با کتاب را از سرگذرانده، بیان کرد: مثلا او در نوجوانی کتابفروشی می کرده است؛ آنجا با بورخس آشنا می شود که در عین نابینایی اسطوره کتابخوانی است. جالب است بدانید بورخس تمام داستان های فوق العاده اش را در همین دوره نابینایی خلق کرده است. این نوجوان یعنی منگوئل کتاب های جدید را برای بورخس می برده و با لذت برای او می خوانده است. در آینده او ادیب می شود و به ریاست کتابخانه آرژانتین می رسد.

وی ادامه داد: آثار دیگر منگوئل نیز درباره خواندن است و بیشترین اثر را در این باره نوشته است. من دوست داشتم این کتاب را ترجمه کنم، ولی نثر ایشان سنگین است و وقتی دیدم آقای قاسمیان این کتاب را ترجمه و نشر هرمس آن را منتشر کرد، بسیار خوشحال شدم.

رضایی درباره ویژگی های این اثر گفت: این کتاب را می توان به صورت تکه تکه هم خواند و نیازی به مطالعه به صورت خطی ندارد. در مقام خواننده هم می توانم بفهمم این ترجمه خوب است یا خیر چون بسیاری از مترجمان زبان روانی دارند. لحن هم بسیار مهم است. به طور مثال هر نویسنده ای لحنی دارد؛منگوئل یک لحن شوخ و بازیگوشی دارد و از تجربه طولانی با کتاب یاد گرفته، هیچ چیز را جدی نبیند. او فرایندهای مختلفی را از سر گذارنده، با همه چیز شوخی می کند اما شوخی هایش هم خیلی عیان نیست.

رضایی در ادامه با بیان اینکه کتاب تاریخچه ای دارد و پدیده ای نوظهور نیست، یادآور شد: کتاب محصولی دیرینه است و تا همین ۱۵۰ سال پیش محصول بسیار گرانی بود. حتی بخشی از کتاب  منگوئل هم به همین موضوع و تغییرات کتاب طی تاریخ می پردازد. البته نویسنده با خرده داستان و روایات این تاریخ را شرح می دهد و حتی به تجربیات شخصی خود هم می پردازد.

این منتقد ادبی در خصوص تاریخچه خاطره نویسی و خاطره خوانی، گفت: شخصی نویسی در فرهنگ اسلامی و ایرانی تابو بوده است. پس تعداد کمی سرگذشت نامه شخصی داریم؛ بنابراین آثاری مانند کتاب تاریخ کتابخوانی از این منظر هم قابل ستایش است.

 وی اظهار داشت: افلاطون می گوید «دانش به یادآوردن است.» ما همه چیز را می دانیم اما فراموش می کنیم. بنابراین کتاب خواندن همان لحظه است چون کشفی در ما رخ می دهد. منگوئل همین موضوع را در اثرش شرح می دهد و در فصل «کتاب دزدی» یک نوع مواجهه با کتاب را بیان می کند. او می خواهد در این اثر مواجهه زمان مند با کتاب و برخورد نسل های گوناگون با آن را یادآور شود و بگوید چرا از کتابخوانی لذت می بریم و به یاد می آوریم.

ملاعباسی، دیگر منتقد حاضر در نشست با اشاره به نظری از امیل دورکیم، جامعه شناس، عنوان کرد: دورکیم دلیل گردهمایی های جوامع در مناسک مختلف را گرامیداشت آن جامعه به واسطه آن تجارب می داند؛ من نیز با خواندن این اثر حس کردم این کتاب اثری برای گرامیداشت کتابخوانان است. کسانی که زندگی شان به کتاب پیوند خورده و می توانند تجربه شیفتگی و کشفیات خودشان از خواندن را بیان کنند.

وی ادامه داد: تجارب مختلفی که در این کتاب از آن سخن گفته شده به نوعی تاریخ خواندن را بیان می کند. حال سوال این است که در این تواریخ از زمان باستان تاکنون چه وجهی همه این تجارب را بهم متصل می کند. پاسخ به این سوال بسیار مهم است چون همواره بیان می شود که پایان خواندن فرارسیده و شرایط آخر الزمانی است. بنابراین پاسخ به این سوال نشان می دهد خواندن تمام نمی شود، همان طور که بسیاری از عملکردهای حیاتی انسان به پایان نمی رسد.

این جامعه شناس با بیان اینکه آنچه کتابخوانی را تجربه ای حیاتی می کند این است که باعث می شود چیزی جدید درباره جهان بدانیم، تاکید کرد: این تجربه به انسان بودن ما نزدیک است. گویی مانند دوره کودکی مدام در حال یادگیری هستیم. کتابخوانی به این معنی ما را کودک می کند؛ یعنی مدام زندگی که بر دوش ما است را کنار زده و حسی از یادگیری و قدرت به ما می دهد.

وی اضافه کرد: منگوئل در این کتاب نشان می دهد چگونه کارگران، زنان، کودکان و ... کتابخوانی را آغاز کردند. شرح این تاریخ برای مخاطب بسیار جذاب است.

منتقد نشست در پاسخ به سوالی درباره سرانه کتابخوانی در ایران، بیان کرد: به دلیل توسعه نامتوازن در ایران آمار کتابخوانی در بخش های مختلف ایران متفاوت است و قابلیت دانش آموزان ایرانی در خواندن و درک متن در حال افول است. این موضوع البته به شرایط اقتصادی، توسعه، مسائل آموزش و پرورش و ... مرتبط است.

وی با بیان اینکه کتاب منگوئل در هر دوره ای دسته ای از کتابدوستان را شرح می دهد که شیوه های بدیل خواندن برایشان ناخوشایند است، تنها شیوه خاصی را کتابخوانی می دانند و تغییرات جدید را به رسمیت نمی شناسند، گفت: در این فرایند نسل های جدید خود را پیدا می کنند و گویی انواع خواندن را کشف می کنند. پس نمی توانیم ادعا کنیم که عصر خواندن به پایان رسیده چون ممکن است افراد در سنین بالاتر کتاب بخوانند یا مثلا ژانرهایی با خواندن طرفداران بیشتری بیابند. پس خواندن راه خودش را پیدا می کند.

کاردر، مدیر نشر هرمس هم در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه کار اصلی منگوئل کتاب پژوهی و نوشتن درباره کتاب است، عنوان کرد: تاریخ کتابخوانی او از مهم ترین آثار درباره کتابخوانی است؛ چون موقعیت او ویژه بوده است. منگوئل متولد آرژانتین است. پدرش نخستین سفیر کشور در رژیم اشغالگر قدس بوده است. تا ۷ سالگی در فلسطین بوده و بعد به آرژانتین بر می گردد. او از طبقه نخبه این کشور بوده و در نوجوانی در یک کتابفروشی کار می کرد که بورخس به آنجا می آمد. برای کمتر آدمی در چنین سنینی مواجهه با بورخس پیش می آید؛ چون مادر بورخس پیر بوده و توانایی نگهداری از او را نداشته، منگوئل برای او کتاب می آورد.

وی افزود: منگوئل فلسفه می خواند. به اروپا و فرانسه می رود. سال های زیادی را در کانادا و آمریکا می گذراند. او تا اندازه ای که لازم است اسلام، کتاب مقدس، ادبیات کشورهای مختلف و ... را می شناسد و سفرهای او به کشورهای مختلف باعث شده نویسنده ها را بشناسد و تاریخ را به خوبی بداند. پس ادبیات داستانی برای او جدی است.

مدیر نشر هرمس گفت: هر بخشی از کتاب را می توان باز کرد  و خواند؛ این در حالی است که هر کتابی را نمی توان چنین خواند؛ بنابراین این کتاب هر جایش حاوی یک نکته ای است و بین دیگر آثار منگوئل مهم ترین اثر او محسوب می شود.

کاردر درباره ترجمه اثر گفت: ترجمه برخی از کتاب ها برای ما دشوار است؛ بدین معنا که برخی متن ها به کل تاریخ ارجاعات زیادی دارد. این اثر هم چنین است و به همین دلیل ترجمه و ویراستاری این کتاب کار سختی است. مترجم توانسته لحن نویسنده را به خوبی در اثر نشان دهد. من در چاپ اثر وسواس خاصی داشتم و می خواستم در هر ویراستاری جدیدی نکته متفاوتی باشد؛ اما به دلیل ارجاعات زیاد در متن افتادگی هایی وجود دارد که می توانست بهتر شود. برای چاپ چهارم کتاب، صفحه آرایی و عکس ها متفاوت می شود.

وی اظهار داشت: این کتاب به نسبت آثار دیگر منگوئل عمومی تر است و در حوزه کتاب و کتابخوانی به مسائلی می پردازد که شاید دیگران کمتر به آن پرداخته اند، مانند کتاب دزدی. این نویسنده درباره ارتباط جسمی با کتاب حرف زده که کمتر درباره آن صحبت شده است. او درباره کتاب درمانی، شخصیت اجتماعی انسان ها و کتاب خواندن، ممنوعیت خواندن سخن گفته و این اثر را جذاب کرده است.

بخش پایانی این نشست به پرسش و پاسخ اختصاص یافت.