به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران، نشست معرفی و نقد کتاب «راهنمای مشاوره خوانندگان برای کتاب‌های غیرداستانی» نوشته نیل وایت و با ترجمه سید امیرحسین میرابوطالبی دوشنبه ۲۲ اردیبهشت با حضور محمد قائم‌خانی، احسان رضایی و سیامک محبوب، برگزار و به صورت زنده از پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور پخش شد.

در ابتدای این نشست سیامک محبوب با اشاره به اهمیت و ضرورت بحث مشاوره خوانندگان برای عموم مردم گفت: با تحولاتی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و به ویژه تحولات حوزه فناوری‌ای که چند دهه اخیر رخ داده است، کتابخانه‌های عمومی بیش از هر دوره دیگری دچار بحران هویت شدند. این امر کتابداران را بر آن داشت تا راهبردهایی را برای بقا انتخاب کنند. یکی از راهبردها تاکید با کتابخانه دیجیتال بود. این راهبرد، نخستین انتخاب کتابدارها و متخصصان این حوزه بود که به مرور کنار گذاشته شد و دلیل این نافرجامی این بود که اساساً کلیت یک کتابخانه به ویژه کتابخانه عمومی قابلیت دیجیتالی‌ شدن را نداشت. راهبرد جایگزین، که در عمل به موفقیت‌هایی نیز انجامید، توسعه خدمات و برنامه‌های کتابخانه‌ها در بستر دیجیتال بود. بر این اساس، اولا فضای دیجیتال محملی برای گسترش خدمات و برنامه‌های موجود و سنتی کتابخانه‌ها به شمار می‌رفت و در واقع فضای دیجیتال به خدمت کتابخانه درمی‌آمد؛ دوماً از امکانات فضای دیجیتال برای طراحی خدمات و برنامه‌های جدید و نوآوری بهره گرفته می‌شد. اما مهم‌ترین راهبرد، انتخاب خدمات مشاوره خوانندگان به عنوان محوری‌ترین خدمت کتابخانه عمومی بود. این خدمت از منظر بسیاری از کتابداران، به عنوان مثال انجمن کتابخانه‌های عمومی آمریکا، به عنوان سنگ بنای آینده کتابخانه‌های عمومی شناخته شد و باعث شد بعد از اواخر دهه ۱۹۹۰ تا کنون بیش از صد کتاب در این زمینه منتشر شود. اگر پیش‌تر فعالیت به عنوان کتابدار مرجع یا فهرست‌ نویس اوج کار کتابداری محسوب می‌شد، امروز کار به عنوان مشاوره خوانندگان اوج حرفه کتابداری به ویژه در کتابخانه عمومی محسوب می‌شود.

لزوم یافتن پاسخی مناسب به سوال «چه بخوانیم؟»

احسان رضایی نیز در این نشست به بررسی عنوان این کتاب پرداخت و گفت: همانگونه که از عنوان «راهنمای مشاوره خوانندگان برای کتاب‌های غیرداستانی» مشخص است، این کتاب از یک سو درباره کتاب‌های غیرداستانی که در کشور به عنوان «ناداستان» هم مطرح است، صحبت می‌کند و از سوی دیگر به موضوع مشاوره خوانندگان که یک موضوع تخصصی است، اشاره دارد که هرکدام از این موضوعات بسیار قابل بحث و بررسی خواهد بود.

وی افزود: بر اساس آمار خانه کتاب بیش از ۱۰۱ هزار عنوان کتاب در سال ۱۳۹۷ منتشر شده که حدود ۳۸ درصد آن تجدید چاپ بوده، یعنی در سال ۹۷ چیزی حدود ۶۸ هزار عنوان کتاب به کتاب‌های موجود در بازار اضافه شده که طبیعتا خواندن، ارزیابی و نقد این حجم کتاب برای هیچ کارشناس، استاد و خبرنگاری میسر نیست. بر این اساس همه فعالان حوزه کتاب و به خصوص کتابداران با این پرسش که «چه بخوانیم؟» روبه‌رو بوده‌اند.

رضایی در ادامه با نقل جمله‌ای از گابریل گارسیا مارکز، نویسنده شهیر کلمبیایی گفت: مارکز می‌گوید همانگونه که مردم دندان پزشک شخصی دارند که با بررسی پرونده و سابقه وضعیت دندان‌ها به آنها خدمات دندانپزشکی ارائه می‌کنند، ما به همان ضرورت نیاز به کتابفروش شخصی داریم تا بر اساس ذائقه ما و سابقه آثاری که مطالعه کردیم به ما مشاوره دهند و کتاب معرفی کنند.

متنی روشمند برای ارائه مشاوره خوانندگان آثار غیر داستانی

محمد قائم ‌خانی نیز درباره هدف نگارش این کتاب توضیح داد: این کتاب توضیح می‌دهد که چطور می‌توان یک کار روشمند برای ارائه مشاوره به خوانندگان برای مطالعه آثار غیر داستانی ارائه شد و در فصل اول به خوبی به شیرینی و همچنین پیچیدگی‌های مشاوره اشاره می‌کند. نویسنده سعی کرده در ارائه محتوای کتاب بین یک روش منطقی و روشمند و همچنین انعطاف موجود در مشاوره، تعادلی مناسب برقرار کند تا این اثر صرفا به یک اثر خشک دانشگاهی تبدیل نشود.

وی با اشاره به چالش موجود در مطالعه آثار غیرداستانی گفت: معمولا وقتی خواننده به دنبال آثار داستانی می‌رود یعنی عنصر جذابیت برایش مهم است. اما در حوزه غیر داستان به دنبال جذابیت نیستیم، چرا که معمولا افراد دانشگاهی و یا افرادی که به دنبال تأمین و برطرف کردن نیاز خاصی هستند، به دنبال آن می‌روند.

توجه به «مستندسازی» ویژگی برجسته کتاب نیل وایت

رضایی در ادامه مخاطب این کتاب را عموم جامعه عنوان کرد و گفت: این کتاب دقیقا برای مشاوره به عموم جامعه و افراد عامی طراحی شده و اتفاقا مثال‌های کتاب و کتابنامه‌ انتهای آن نشان نشان می‌دهد که اصلا روی کتاب‌های دانشگاهی بحث نمی‌کند. نویسنده در این کتاب می‌گوید که دانشگاهیان خودشان کتاب‌های مورد نیاز خود را پیدا می‌کنند و این کتاب فقط برای خواننده عام ارائه شده است.

وی با اشاره به کتابنامه انتهای این اثر ادامه داد: در این بخش کتاب‌هایی معرفی شده که البته به لحاظ محتوایی مخاطب آن جامعه آمریکایی هستند، اما این کتاب‌ها کاملا آثاری راحت‌خوان، خوشخوان و دارای کشش هستند که این موضوع نیز بر هدف قرار دادن مخاطب عام صحه می‌گذارد. جمعیت کتابخوانان تخصصی ما در مخاطب مخاطبان عام کتاب جمعیت محدودی هستند، اما همانگونه که می‌بینیم همه سرویس‌های کتاب و ادبیات در خبرگزاری‌ها و مطبوعات با محوریت ذائقه و شیوه همان جمعیت محدود ارائه می‌شود و برنامه‌ریزی و قالب خاصی برای ارائه این خدمات به مخاطبان عام ارائه نشده است.

این نویسنده مستندسازی را یکی از ویژگی‌های برجسته این کتاب عنوان کرد و گفت: مستندسازی فرهنگی در آثار اینچنینی که یک کتابدار با تدوین تجربه‌های خود، یک روش پیش پای ما می‌گذارد، موضوعی است که در آن کمبود داریم و جای آن در بازار کتاب ما خالی است. مثلا اینکه در حرفه ما سوال رایج این است و فلان سوال کمتر پرسیده می‌شود. البته اطلاع داریم که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در اقدامی جالب و ارزشمند مسابقه‌ای را در زمینه ثبت خاطرات کتابداران برگزار کرده که حاصل این تجربیات در قالب یک کتاب‌ هم منتشر شده که البته باز هم این اقدامات مثبت به صورت پراکنده انجام می‌شود.

ضرورت توجه همزمان کتابداران به محتوا و ساختار اثر

محمد قائم‌خانی نیز درباره لزوم تدوین تجربیات کتابداران گفت: معمولا در مشاوره خوانندگان راهبرد ما از حالت فکری و ذهنی به راهبرد گفتگو محور تغییر می‌کند که این موضوع بسیار به شخص  و مخاطب و حال و هوای او بستگی دارد. مستند کردن تجربیات کتابداران از این گفت‌گوها می‌تواند برای ارائه راهکار مناسب و منطبق با شرایط و ویژگی‌های بومی ما بسیار موثر باشد؛ چراکه بسیار شنیده‌ایم که برخی بزرگان اعلام می‌کنند که مواجهه با یک کتابدار مسیر زندگی آنها را تغییر داده است.

وی کتابداران را مهم‌ترین مخاطبان این کتاب دانست و گفت: از کتابداران دعوت می‌کنم که این کتاب را از دو زاویه مورد مطالعه قرار دهند؛ یکی به لحاظ بهره‌برداری از تجربیات نویسنده در این عرصه و دیگری توجه به ساختار و نحوه نگارش کتاب تا اگر روزی خواستند اقدام به ثبت تجربیات خود کنند، این کتاب را به عنوان الگویی مناسب مورد توجه قرار دهند. البته کتابداران باید به این نکته توجه کنند که باید در مثال‌ها و محتوای این کتاب، مابه‌ازاهای ذهنی خود را که متناسب با فرهنگ و شرایط بومی خودمان است، جایگزین کنند.

‌قائم‌خانی ادامه داد: کتابفروشان قشر دیگری هستند که این کتاب می‌تواند برای آنها مفید باشد. چرا که آنان نیز افرادی هستند که با خریداران کتاب وقت می‌گذرانند و درباره آخرین آثار منتشر شده و تجربیات مطالعاتی خود با مخاطبان سخن می‌گویند. اگر کتابفروشان هم به همان صورت به محتوا و ساختار کتاب توجه کنند، می‌تواند برای آنها نیز بسیار موثر و مفید باشد.

این نویسنده مطالعه این کتاب را به نویسندگان حوزه ادبیات داستانی نیز توصیه کرد و گفت: به نظر می‌رسد ادبیات داستانی ما گرفتار چالش‌هایی در خود شده که برخی از آن به عنوان فرمالیسم یاد می‌کنند. وقتی نویسندگان با این کتاب مواجه شوند می‌توانند تجربه نزدیکی به زندگی مردم را به خوبی لمس کنند؛ چرا که این روزها فاصله ایجاد شده میان نویسنده و مخاطب به حوزه ادبیات داستانی ضربه زده است.

ضرورت ارائه اثری روشمند بر اساس تجربیات داخلی

در ادامه این نشست احسان رضایی ترجمه کتاب «راهنمای مشاوره خوانندگان برای کتاب‌های غیرداستانی» از نیل وایت را اقدامی تحسین‌برانگیز دانست و گفت: این کار لازمی بود که ما باید مرجعی برای ارائه مشاوره خواندن به کتابداران و سایر فعالان حوزه کتاب ارائه دهیم؛ مانند ترجمه کتاب «چگونه مرور کتاب بنویسیم؟» از برد هوپر که شیوه‌ای روشمند برای مرورنویسی کتاب ارائه داد. با این تفاوت که اگر مثال‌های برد هوپر را از کتابش حذف کنیم، باز هم کتاب، یک اثر کامل است. اما اگر مثال‌های کتاب نیل وایت را حذف کنیم، کتاب سالم و کامل نمی‌ماند.

وی در ادامه تأکید کرد: کار نهاد در حمایت و مشاوره در ترجمه مباحث نظری در حوزه مشاوره خوانندگان بسیار ارزشمند است و به نظرم لازم است که در کنار آن یک بازبینی و یا تألیف در این حوزه با توجه به ویژگی‌های داخلی کشور و البته بر مبنای این کتاب، انجام شود. چرا که کتاب‌های حاصل از این روند بسیار بهتر و سریع‌تر می‌توانند به کتابداران ما برای مشاوره خواندن کمک کند.

استفاده از ظرفیت‌ها و خلاءهای موجود در حوزه ادبیات غیر داستانی

‌قائم‌خانی نیز در این باره گفت: به نظر می‌رسد که می‌توان برای جبران این خلاء در آثار غیر داستانی، تألیفاتی را در حوزه خواندن «تاریخ» آغاز کرد؛ چرا که این موضوع از موضوعات مهم در عرصه خواندن و دغدغه‌های مشترک مراکز علمی و پژوهشی و دانشگاه‌ها است که می‌تواند کمک آنها را نیز جلب کند. همچنین مدتی است که کتاب‌هایی در حوزه طب سنتی برای عموم نوشته می‌شود که فارغ از محتوا و سطح کیفی آن، اینکه این کتاب‌ها برای عموم مردم نوشته می‌شود و مردم هم آنها را می‌خرند، می‌خوانند و بکار می‌بندند، برای من بسیار محترم است. همچنین موضوعات دیگری چون روانشناسی خانواده و موفقیت از دیگر موضوعات مورد توجه مردم است که نشان از ظرفیت‌های موجود در این حوزه دارد.

رضایی نیز در این باره گفت: جمع بسیاری از پزشکان ما نیز این تمایل را دارند که با عموم جامعه در ارتباط باشند و توصیه‌های خود را به آنها ارائه کنند. به طوری که در ماجرای شیوع کرونا شاهد سیل انتشار انواع توصیه‌های بهداشتی از سوی پزشکان بودیم که البته به دلیل شرایط خاص این بیماری بیشتر تمایل داشتند که از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی این کار را انجام دهند.

وی در ادامه با ابراز خرسندی از حضور در این نشست گفت: حضور در نشستی درباره کتاب، آن هم کتابی که درباره کتاب سخن می‌گوید بسیار لذتبخش بود. امیدوارم موضوعاتی نظیر مشاوره خوانندگان جدی گرفته شود و بیشتر به آن پرداخته شود؛ چرا که پرداختن به این موضوع نیاز بسیاری از فعالان حوزه کتاب و خوانندگان کتاب را برطرف می‌کند.

‌قائم‌خانی نیز ضمن ابراز خرسندی از مطالعه کتاب «راهنمای مشاوره خوانندگان برای کتاب‌های غیرداستانی» گفت: به تمام همصنفی‌ها و فعالان حوزه کتاب توصیه می‌کنم این کتاب را بخوانند. چرا که می‌دانم برخی از استادان در زمینه نگرش عمومی با مشکلاتی روبه‌رو هستند که خواندن این کتاب می‌تواند برای آنها نیز راهگشا باشد.