به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، طرح پژوهشی «بررسی، ارزیابی و ارائه الگو برای استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی کشور» بنا به سفارش معاونت توسعۀ کتابخانه‌ها و ترویج کتاب‌خوانی (اداره‌کل تأمین منابع) و نظارت معاونت برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد، با هدف دست‌یابی به الگویی برای استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی کشور، در روند فعالیت‌های پژوهشی نهاد قرار گرفت.

بر این اساس دکتر حسن محمودی توپکانلو، عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان به عنوان مجری طرح «بررسی، ارزیابی و ارائه الگو برای استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی کشور»، طی یک روند ۱۱ ماهه به بررسی وضعیت موجود استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی کشور، دانش و توانمندی کتابداران در زمینه اسباب‌بازی، اصول و معیارهای مربوط به اسباب‌بازی، اصول و معیارهای مربوط به بخش اسباب‌بازی و همچنین عوامل مربوط به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پرداخت.

یافته‌های این پژوهش که حاصل مطالعات کتابخانه‌ای و پیمایشی و همچنین تحلیل اطلاعات دریافت شده از کتابداران و همچنین کارشناسان حوزه بازی و اسباب‌بازی، استادان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی، و کارشناسان و مدیران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بوده، به ارائه پیشنهادهایی کاربردی در این حوزه منجر شد که در نشستی با حضور معاونان و مدیران کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، توسط مجری این طرح پژوهشی ارائه شد.

مرور سابقه ارائه اسباب‌بازی در کتابخانه‌ها

حسن محمودی توپکانلو در این نشست با اشاره به الزامات و ضرورت‌های استفاده از اسباب بازی در کتابخانه‌های عمومی گفت: امروزه کتابخانه دیگر مکانی برای ارائه کتاب و دیگر مواد چاپی نیست، بلکه طیف وسیعی از خدمات درکتابخانه‌ها ارائه می‌شود. تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و فناورانه و تغییر در نیازها، علایق، سلایق و رفتار کاربران و مهمتر از همه دگرگونی در مفاهیمی چون سرگرمی، آموزش و اطلاع‌رسانی باعث شده کتابخانه‌ها لزوم تغییر و تحول جدی در خدمات کتابخانه های عمومی خود داشته باشند.

حسن محمودی توپکانلو به سابقه ارائه بازی و اسباب‌بازی در کتابخانه‌ها به عنوان یک خدمت پرداخت و گفت: تاریخ حضور آنها به قرن نوزدهم باز می‌گردد. از زمان انقلاب صنعتی به این سو، افراد زیادی به کتابخانه‌ها مراجعه کرده‌اند تا از خدمات بازی آنها استفاده کنند. وجود قدیمی‌ترین باشگاه‌های شطرنج دلیل محکمی است بر این ادعا بوده است. بنابراین، همانطور که مدیریت اطلاعات در کتابخانه امر جدیدی نیست و از زمان نگاشتن در کتابخانه‌ها آغاز شده است و تنها محمل‌های اطلاعاتی دچار تغییر و تحول گشته‌اند، بازی و اسباب‌بازی نیز مفهوم جدیدی در کتابخانه‌ها نیستند و آنچه که جدید می‌نمایاند تغییر پوسته بازی‌هاست که روزانه دستخوش تغییر و تحول می‌شود.

وی با اشاره به برخی پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه ادامه داد: در سال‌های اخیر توجه زیادی به استفاده از بازی و اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی شده است و بسیاری صاحبنظران استفاده از فضای بازی و اسباب‌بازی را یکی از ضرورت‌های کتابخانه‌های امروزی می‌دانند. چراکه این امر مزایایی چون توسعه‌های مهارت‌های شناختی، ارتباطی، اجتماعی، فکری کودکان و مراجعان کتابخانه، ارتقای توانایی ها و دانش اعضاء، فراهم کردن زمینه ای برای سرگرمی اعضای جامعه، فراهم کردن امکانات بازی برای همه اقشار جامعه افزایش کاربران کتابخانه‌ و افزایش جذابیت‌های محیط کتابخانه‌ دارد.

این عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان یادآور شد: طبق یافته‌های پژوهش نیکلسون در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۳ بیشتر از سه چهارم کتابداران مورد مطالعه گزارش کردند که افرادی که در برنامه‌های بازی کتابخانه شرکت کرده‌اند، پس از آن از کتابخانه نیز استفاده کرده‌اند و این نشان می‌دهد که استفاده از برنامه بازی و داشتن بخش اسباب‌بازی یک تبلیغ مؤثر و بزرگ برای هر کتابخانه است و عامل افزایش تعداد مخاطبان کتابخانه در درازمدت خواهد بود.

تشریح اهداف مورد توجه در طرح پژوهشی

حسن محمودی توپکانلو هدف نهایی در این طرح پژوهشی ارائه الگویی برای استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی کشور است که در این مسیر اهدافی دیگری چون بررسی میزان استفاده کاربران از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی کشور؛ بررسی میزان دانش و توانمندی کتابداران در ارتباط با استفاده از اسباببازی در کتابخانه‌های عمومی کشور؛ بررسی میزان اثربخشی استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی کشور از دیدگاه کاربران و کتابداران؛ شناسایی دانش و تجربیات دیگر کشورها در استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی و در نهایت شناسایی اصول و معیارهای استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی از دیدگاه صاحبنظران دنبال شد.

وی همچنین درباره جامعۀ پژوهش و روش گردآوری اطلاعات توضیح داد: برای گردآوری داده‌های پژوهش از دو راهبرد مطالعه کتابخانه‌ای و پیمایش بهره گرفته شد. جامعه پژوهش در بخش کمی کتابداران کتابخانه‌های عمومی کشور بودند. و در بخش کیفی نیز شامل سه گروه کارشناسان حوزه بازی و اسباب‌بازی، استادان رشته علم اطلاعات و دانششناسی، و کارشناسان و مدیران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بودند که برای گردآوری داده‌های کمی پژوهش از پرسشنامه محقق‌ساخته استفاده شد که تعداد ۸۹۹ نفر از کتابداران به آن پاسخ دادند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان در بخش یافته‌های این طرح پژوهشی، به تشریح وضعیت موجود استفاده از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی کشور، دانش و توانمندی کتابداران در زمینه اسباب‌بازی، اصول و معیارهای مربوط به اسباب‌بازی، اصول و معیارهای مربوط به بخش اسباب‌بازی و همچنین عوامل مربوط به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پرداخت که این یافته‌ها به ارائه پیشنهادها کاربردی در سه حوزه مجزا به منظور استفاده بهتر و اثربخش‌تر از اسباب‌بازی در کتابخانه‌های عمومی منجر شد.

پیشنهادهای کاربردی برای استفاده از اسباب بازی در کتابخانه‌ها

حسن محمودی توپکانلو به ارائه پیشنهادات حاصل از این طرح پژوهشی در حوزه «بهبود دانش و توانمندی کتابداران در زمینه اسباب‌بازی» پرداخت و گفت: برگزاری دوره‌های آموزشی ضمن خدمت، ایجاد سامانه به اشتراک گذاری تجربیات کتابداران، تعامل و ایجاد زمینه ارتباط کتابداران کتابخانه‌های عمومی با دیگر سازمان‌های مرتبط، استفاده از کتابداران علاقه‌مند به این بخش از طریق آزمون‌ها و بررسی‌های لازم و همچنین استفاده از نیروهای داطلب و کارآموز برای جبران کمبود نیروی انسانی در مناطق محروم و کم برخوردار پیشنهاد می‌شود.

وی همچنین درباره پیشنهادهای این طرح پژوهشی در حوزه «بهبود فرایند تهیه و مجموعه‌سازی اسباب‌بازی‌ها» گفت: اولویت دهی به خرید اسباب بازی‌هایی که ضمن داشتن بار معنایی و فرهنگی مناسب (سازگار با فرهنگ ایرانی اسلامی) تقویت کننده مهارتهای شناختی، اجتماعی، ارتباطی و حل مسأله باشند، منطبق بودن اسباب بازی‌ها با ویژگی‌های مکانی و محیطی کتابخانه (مانند سکوت، آرامش کتابخانه‌ها)، ارائه خطمشی مجموعه‌سازی برای تهیه اسباب‌بازی، در اولویت قرار گرفتن مناطق روستایی، محروم و کرم‌برخروردار برای خرید و ارسال اسباب‌بازی، تشکیل کارگروه‌های استانی یا منطقه‌ای به منظور نیازسنجی دقیق اسباب بازی‌های مورد نیاز با توجه به تنوع قومی، نژادی، مذهبی و زبانی کشور و در نهایت ارائه دستورالعمل‌های شفاف و دقیق برای خدمات بخش اسباب بازی کتابخانه‌ها و یا تفویض برخی اختیارات به کتابداران نیز پیشنهادهای ارائه شده در این بخش هستند.

«بهبود وضعیت بخش اسباب‌بازی کتابخانه‌ها» سومین حوزه از پیشنهادهای این طرح‌ پژوهشی بود که حسن محمودی توپکانلو در این باره گفت: ایجاد و درنظر گفتن فضای لازم برای ارائه خدمات اسباب بازی در کتابخانه‌ها، استفاده از نیروی دائم و آموزش دیده در بخش اسباب‌بازی، انعقاد تفاهم نامه و تشکیل کارگروه با سایر دستگاه‌های فعال در این زمینه مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به منظور بهره‌مندی از تجربیات آنها و همچنین انجام تبلیغات هدفمند در راستای بهره‌گیری از پتانسیل خیرین در کشور برای حمایت مادی و معنوی از این طرح، پیشنهادهایی است که برای بهبود وضعیت بخش اسباب‌بازی کتابخانه‌ها ارائه می‌شود.