به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مراسم افتتاحیه «طرح مطالعات کاربران کتابخانه‌های عمومی» سه‌شنبه ۲۳ آبان ماه، با حضور علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، شعبان الهی، رئیس مرکز ملی مطالعات و مدیریت، مهدی مرتضوی، معاون پژوهشی و اجرایی مرکز مطالعات مدیریت، محمد حسن‌زاده، مدیر گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، محمد اله‌یاری معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتابخوانی نهاد، اسماعیل شفاعی، معاون مالی و اداری نهاد، امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، محمد هادی ناصری، مدیرکل روابط عمومی و اموربین‌الملل در سالن علامه جعفری دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد.
ارائه ساختاری جدید از ارتباط با کاربر در کتابخانه‌های عمومی
در ابتدای این نشست شعبان الهی طی سخنانی در معرفی مرکز ملی مطالعات و مدیریت عنوان کرد: این مرکز توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی و وزارت علوم، در سال ۱۳۹۱ به منظور پاسخگویی به نیازهای پژوهشی، مشاوره مدیریت و آموزش حرفه‌ای مدیران ارشد در دانشگاه تربیت مدرس تأسیس شد که شبکه‌ای از متخصصان و اندیشمندان مدیریت در مرکز ملی مطالعات مدیریت فعالیت و همکاری می‌کنند.
وی افزود: مرکز مطالعات مدیریت برای توسعه و ارتقاء سطح پژوهش و نوآوری، خدمات مشاوره مدیریت، گسترش دانش و توسعه تفکر راهبردی، و آموزش حرفه‌ای مدیران درکشور با استفاده ازدستاوردهای نوین و تسهیل و راهبری جریان تعاملات دانشگاه‌ها و مجامع علمی با سازمان‌ها و بنگاه‌ها از طریق شبکه‌سازی در سطوح ملی، محلی وبین‌اللملی فعالیت می‌کند و به این مراکز در شناسایی مسایل اساسی، ارائه راه حل‌ها و اجرای راهکارها خدمات و مشاوره مدیریت ارایه می‌دهد.
رئیس مرکز ملی مطالعات و مدیریت درباره همکاری با نهاد کتابخانه‌های عمومی در این طرح توضیح داد: بر اساس تغییراتی که در تعریف کاربر در عصر اطلاعات به وجود آمده، طرح «مطالعات کاربران کتابخانه‌های عمومی» در پی پاسخ به سوالات و چالش‌های مطرح در حوزه کاربرانِ کتابخانه‌های عمومی است و نیاز به بازآرایی ساختار ارتباط کتابخانه‌ها با کاربران موضوع همکاری ما با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این طرح است.
تشکیل میز علمی مشترک برای همسویی با تحولات روز
مهدی مرتضوی، معاون پژوهشی و اجرایی مرکز مطالعات مدیریت نیز در این مراسم گفت: ما در مرکز ملی مطالعات مدیریت، مرکز متفاوتی تشکیل داده‌ایم که در آن به دنبال به دست آوردن علم نافع و قرار دادن آن در اختیار سازمان‌ها هستیم. با توجه به رسالتی که برای افزایش بهره‌وری سازمان‌ها در پیش داریم، با تلاش‌های دکتر محمد حسن‌زاده توانستیم میز مشترکی برای همکاری با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تشکیل دهیم.
وی در ادامه با ارائه چند پیشنهاد محوری برای اجرایی کردن این طرح عنوان کرد: ما برای این مطالعات الگوهای مختلفی درنظر داریم که یکی از آنها «الگوی شایستگی و استانداردسازی مشاغل» است. در این مدل نهاد کتابخانه‌ها به عنوان یک نهاد عمومی می‌تواند به استانداردسازی مشاغل در خانواده خود بپردازد و به عنوان الگویی برای سایر مشاغل مرتبط در این حوزه تبدیل شود. «تدوین رابطه شغل و شاغل» که آن را الگوی توسعه فردی تعریف می‌کنیم پیشنهاد دیگری است برای هر یک از کارکنان نهاد حتی در نقاط دور افتاد یک الگوی توسعه فردی ترسیم می‌کند.
معاون پژوهشی و اجرایی مرکز مطالعات مدیریت ادامه داد: «مدل CSV» یا الگوی خلق ارزش افزوده نیز این موضوع را مطرح می‌کند که امروزه بحث زندگی معلق و تنهایی نهادها به فراموشی سپرده شده و حیات نهادها در ارتباط و تأمین منافع نهادهای دیگر است. این مدل می‌گوید که نهادهای مختلف باید در کنار یکدیگر قرار گیرند و یک ارزش مشترک را میان خود خلق کنند. الگوهای فراتحلیل، بنچمارک Bench Mark و باشگاه مدیران نیز از دیگر پیشنهاداتی است که در ارتباط با این مطالعات می‌تواند به کار گرفته شود.
استفاده از دستاوردها و تجربیات جامعه دانشگاهی
در ادامه این نشست علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به سابقه برگزاری جلسات سالانه با استادان و متخصصان کتابداری گفت: همواره نگاه ما در این جلسات این بوده که متخصصان و کارشناسان رشته کتابداری و رشته‌های مرتبط را به کمک بطلبیم که توقع ما از برگزاری این نشست‌ها تعریف و اجرای طرح‌هایی چون «مطالعات کاربران کتابخانه‌های عمومی» بود که امروز به همت دوستان محقق شده است و از این بابت بسیار خوشبختیم که جامعه دانشگاهی سخاوتمندانه آماده هستند تا تجربیات و تحقیقات خود را در اختیار ما قرار دهند.
مختارپور با اشاره به برخی مشکلات موجود در حوزه کتاب، کتابخوانی و کتابخانه‌ها که می‌تواند یکی از موضوعات این مطالعات باشد، گفت: موضوع تکراری محاسبه سرانه مطالعه یکی از مشکلاتی است که ما در این حوزه با آن روبه رو هستیم. اگرچه ممکن است در مجامع علمی تعریف مشخصی از چگونگی محاسبه سرانه مطالعه وجود داشته باشد، اما اعلام اعداد و ارقامی از دو تا ۷۲ دقیقه مطالعه در روز از سوی برخی مسئولان فرهنگی، نشان دهنده آن است که این تحقیقات علمی مورد استفاده دستگاه‌های متولی قرار نگرفته است.
وی افزود: حدود دوماه پیش یکی از مدیران حوزه فضای مجازی اعلام کرد که با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی، ۵۰۰ ساعت به سرانه مطالعه اضافه شده! یا فرد دیگری زیرنویس‌های تلویزیونی و تبلیغات شهری و شخص دیگری خواندن کتب ادعیه و مناجات نامه‌ها را نیز در سرانه مطالعه قرار می‌دهد. در این تعریف مطالعه به معنی برخورد چشم با هر کلمه است که طبیعتا تعریفی نادرست است. همچنین در برخی از جلساتی که طی سال گذشته در آنها حضور داشتم متوجه شدم که متاسفانه هنوز تعریف کتابخانه عمومی، کتابخانه تخصصی و کتابخانه اختصاصی برای برخی مدیران فرهنگی ما مشخص نیست.
بررسی شاخصه‌های کتابدار موفق در کتابخانه‌های عمومی
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به چالش‌های پیش روی برای به کارگیری فارغ‌التحصیلان کتابداری در مشاغل مرتبط توضیح داد: می‌دانیم که آموزش و پرورش چند سالی است که به دلیل محدودیت‌های مالی، پست کتابدار را از مدارس حذف کرده؛ کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه ملی ایران نیز ظرفیت محدودی است که به گفته دکتر خسروی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی، ۸۰ درصد پرسنل کتابخانه ملی فارغ‌التحصیل کتابداری نیستند.
مختارپور افزود: البته ما علی‌رغم محدودیت در بودجه و امکانات‌مان با کتابداران و استادان در جذب فارغ‌التحصیلان این رشته قول دادیم و برای حمایت از اشتغال برای این رشته آزمون جذب در سال ۱۳۹۴ در نهاد تنها از میان فارغ‌التحصیلان این رشته به گزینش عمل آوردیم و اگر قرار باشد باز هم آزمونی برای جذب داشته باشیم، همین کار را تکرار می‌کنیم، اما آیا واقعا کتابداران و افرادی که در کتابخانه‌ها کار ترویجی انجام می‌دهند تنها باید از میان فارغ‌التحصیلان این رشته باشند؟ آیا کارشناسان امور تربیتی که برای مثال نمی‌توانند فعالیت موفقی در ارتباط با کودکان و نوجوانان در کتابخانه‌ها داشته باشند، آیا در کتابخانه‌های معتبر دنیا، فارغ‌التحصیلان تاریخ و ادبیات، کتابداران موفقی نبوده‌اند؟
وی ادامه داد: این‌ها همه مواردی هستند که از شما عزیزان دانشگاهی توقع دارم در این مطالعات به آنها بپردازید. پژوهش در این حوزه‌های وظیفه ذاتی نهاد کتابخانه‌های عمومی نیست، بلکه وظیفه‌ای است که از همین میزهای مشترک با دانشگاهیان انتظار می‌رود. وظیفه ما این است که به نتایج و دستاوردهای این مطالعات عمل کنیم. عمل کردن ما به این مطالعات نیز باید ارزیابی شود و اگر عمل ما صحیح بود، می‌تواند میزان صحت و کارکرد آن برنامه‌ها و مطالعات را ارزش‌گذاری کند.
پیاده‌سازی گام‌های ۶گانه مطالعات کاربران کتابخانه‌های عمومی
محمد حسن‌زاده، مدیر گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس و از مدیران مرکز ملی مطالعات و مدیریت نیز در این مراسم با تقدیر از مدیران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در مراجعه به مطالعات دانشگاهی در فعالیت‌های خود، طی سخنانی گفت: آقای مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در دوره مدیریتی خود، اقداماتی اساسی در حوزه فعالیت کتابخانه‌ها انجام دادند که از آن جمله ارتقاء وضعیت معیشت کتابداران، ارتقاء شأن حرفه کتابداری در جامعه، واقعی کردن آمار و ارقام در کتابخانه‌ها و ایجاد ارتباط سازنده با دانشگاهیان و استادان رشته کتابداری بوده است که آغاز طرح «مطالعات کاربران کتابخانه‌های عمومی» که با همکاری مرکز ملی مطالعات و مدیریت صورت گرفته، ناشی از همین نگاه است.
وی درباره مراحل اجرای این طرح نیز توضیح داد: طرحی که امروز افتتاح شده است در یک مسیر ۱۱ ماهه و طی کردن مراحل ۶ گانه استخراج دانش موجود، تکنیک‌های داده کاوی، تکنیک‌های مسئله یابی و تحلیل مسئله، راه‌های پیشنهادی حل مسئله، اجرای پایلوت در کتابخانه‌های منتخب و پیشنهاد سیاست و راهکارنهایی در مرداد ماه سال ۱۳۹۷ به پایان می‌رسد که در این مسیر ارتباط و جلساتی با مسئولین و مدیران مختلف نهاد خواهیم داشت.
ضرورت تحقیق درباره دامنه خدمت‌رسانی در کتابخانه عمومی
ادامه این مراسم با برگزاری پنل تخصصی با حضور معاونان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور همراه بود که طی آن امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، با اشاره به ماهیت داده ها و فرآیندهای آماری به عنوان مقدمه مشروح این طرح گفت: وجود سابقه‌های آماری و فرایندهای متعدد یکی از مشکلات ما در نهاد است که طی این دوره با تمرکز مطالعاتی بر این حوزه، به یک نظام جامع آماری نزدیک شدیم و با همکاری پژوهشگاه آمار توانستیم به تعاریف و فرآیندهای مطمئن نظام آمار نزدیک شویم.
وی افزود: اکنون سامانه های تجمیع، تحلیل و پردازش آماری نهاد، ابزار مقدماتی مطمئن تری را برای مطالعات علمی ما فراهم کرده‌اند.
محمد اله‌یاری معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتابخوانی نهاد، نیز با اشاره به برخی مسائل موجود در حوزه کاربران کتابخانه‌ها گفت: فارغ از برخی کتابخوان‌های حرفه‌ای که نیاز مطالعاتی خود را از طریق خرید کتاب برطرف می‌کنند، افرادی هستند که برای این موضوع به کتابخانه‌های مراجعه می‌کنند. اما بسیاری از این مراجعه کنندگان از سایر خدماتی که در کتابخانه‌ها ارائه می‌شود ناآگاه هستند. از این جهت معتقدم که تحقیق درباره دامنه خدمت رسانی از سیاست‌گذار گرفته تا مجری و کاربر، می‌تواند یکی از محورهای این مطالعات باشد.
اسماعیل شفاعی، معاون مالی و اداری نهاد، نیز طی سخنانی گفت: افزایش سرانه فضای کتابخانه‌ای در کشور که یکی از اقدامات در حال انجام در نهاد کتابخانه‌های عمومی است، با افزایش جذب کتابدار، اعضاء و همچنین تأمین اعتبار برای افزایش منابع این کتابخانه‌ها همراه است و حوزه اداری و مالی نهاد نیز وظیفه پشتیبانی از چنین اقداماتی را در نهاد دارد که چنین موضوعاتی نیز می‌تواند در مراحل مختلف این مطالعات بررسی شود.
