به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، سومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی مطالعات فضای مجازی با موضوع معرفی کتاب‌های حوزه «مبانی نظری و فلسفه مجازی» دوشنبه ۲۱ اسفند با حضور امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد و با معرفی آثاری از سوی علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حسن خجسته رئیس پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات و عبداله بیچرانلو، استادیار دانشگاه تهران، به میزبانی کانون اندیشه جوان برگزار شد.
تحول مفهوم اطلاعات از گذشته تا به امروز
در ابتدای این نشست علیرضا قائمی‌نیا با بیان مباحثی درباره ویژگی عصر اطلاعات، به معرفی کتاب «بسترهای اطلاعات دیجیتال» پرداخت و گفت: این کتاب اثری از لوک تردینیک، از جدیدترین آثار در حوزه نظریه‌پردازی اطلاعات در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی است که در سال ۱۳۹۵ توسط علی فارسی نژاد ترجمه شده و به طور کلی به ارائه رهیافت‌های نظری برای فهم اطلاعات دیجیتال می‌پردازد. به عبارت دیگر این کتاب تلاشی از سوی یک نظریه‌پرداز مشهور برای ارائه تصویری نسبتا جامع از نظریه اطلاعات است که در این مسیر به بررسی مباحثی چون فلسفه، نشانه‌شناسی، زبان‌شناسی با چاشنی نظریه گفتمان پرداخته است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به تحولات صورت گرفته در مفهوم اطلاعات از گذشته تا به امروز، عنوان کرد: بحث اطلاعات از گذشته‌های دور مطرح بوده و مواد و ابزار انتقابل این اطلاعات هم معمولا کاغذ و کتاب بودند، اما در دنیای امروز که از آن به عنوان عصر اطلاعات یاد می‌شود، ابزار انتقال و مفهوم اطلاعات دستخوش تغییراتی شده؛ در این مفهوم اطلاعات به طور کامل از مواد گذشته مستقل شده و به نوعی با جدایی فرم از ماده مواجه شده‌ایم.
وی با تأکید بر تفاوت‌های میان اطلاعات و معرفت، ادامه داد: یکی از اتفاقاتی که در عصر جدید با آن روبه‌رو هستیم این است که اطلاعات جایگزین معرفت شده است؛ معرفت باور صادقِ موجه است که باید با جهات خارج نسبت داشته باشد. وقتی صورت از ماده جدا می‌شود، طبیعتا در وهله اول نمی‌توان تحلیل از صدق آن داشت، بر همین اساس اطلاعات دریافت شده در فضای جدید، پیش از انجام تحلیل اولیه تأثیر خود را بر مخاطبان خواهد گذاشت. که این موضوع – جایگزینی اطلاعات به جای معرفت – آسیب‌های بسیاری را برای انسان امروزی ایجاد کرده است.
انسان مجازی و تغییر در تفکر و سبک زندگی
قائمی‌نیا در ادامه با اشاره به دو دیدگاه مطرح درباره مدیریت ارائه اطلاعات در فضای مجازی گفت: یکی از مواردی که در بخشی از این کتاب به صورت مختصر به آن پرداخته شده، دیدگاه رایج درباره مدیریت ارائه اطلاعات در فضای مجازی است. یکی از این دیدگاه‌ها مدیریت اطلاعات به صورت منطقی و یارانشی (فارغ از تحلیل‌های فرهنگی) است که کتاب بیشتر به این دیدگاه نظر دارد و دیدگاه دیگر ارائه اطلاعات با دسته‌بندی و تحلیل‌های فرهنگی است. ارائه اطلاعات در ابتدا به صورت منطقی و یارانشی در فضای مجازی ارائه می‌شد، اما رفته رفته مشخص شد که عامل فرهنگی و جهان‌بینی در ارائه اطلاعات بسیار تأثیرگذار هستند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: امروز فضای مجازی صرفا فضایی برای کسب اطلاعات نیست، بلکه فضایی است که در آن زندگی می‌کنیم و این موضوع سبک زندگی و نحوه تفکر ما را تغییر داده است. به اعتقاد من آنگونه انسان مجازی در ایران مطرح شده، در آمریکا و کشورهای غربی مطرح نیست، چرا که مردم به دلیل فردگرایی موجود در تفکرات غربی، هنوز آنقدر غرق فضای مجازی نشده است. بر این اساس به سیاست‌گذاران توصیه می‌کنم که به این موضوع توجه داشته باشند که امروز راهکار مدیریت فضای مجازی فیلتر کردن آن نیست، گرچه منکر ضرورت فیلترینگ نمی‌شوم، اما معتقدم که راهکار این موضوع تحلیل و بررسی عمیق‌تری را می‌طلبد.
رابطه فلسفه و سینما به عنوان یکی از رسانه‌های مجازی
در ادامه این نشست حسن خجسته، رئیس پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات به معرفی کتاب «فلسفه فیلم و هنر دیجیتال» نوشته توماس وارتنبرگ و کاترین تامسون‌جونز با ترجمه گلنار نریمانی پرداخت و گفت: این کتاب هشتاد و پنجمین شماره از مجموعه دانش نامه فلسفه استنفورد است. مجموعه که نگاهی عمیق به مباحث فلسفی دارد، اما این کتاب مانند سایر کتاب‌های این مجموعه به صورت عمیق به موضوع نپرداخته، ولی به نگاهی گذرا به موضوع فلسفه و سینما به عنوان یکی از رسانه‌های مجازی پرداخته است.
وی افزود: سوال اصلی این کتاب این است که آیا فلسفه فیلم از اساس دلیل وجودی دارد یا خیر و اگر دارد، چگونه می‌توان آن را در یک ساختار مشخص ارائه کرد. ما در فضای مجازی ۷ سنت داریم که عبارتند از غوطه وری، شبیه سازی، تعامل، حضور از راه دورغوطه وری با تمام بدن، مسئول بودن، ارتباطات شبکه‌ای که سینما به عنوان یکی از رسانه‌های مجازی از شبیه سازی بهره بسیاری می‌برد.
خجسته با اشاره به سایر آثار قابل تأمل در موضوع فلسفه و سینما گفت: آثاری چون «اندیشه‌ورزی از دریچه فیلم»، «فلسفه فیلم» و «زیبایی شناسی و فلسفه رسانه» آثار قابل تأملی هستند که به بررسی رابطه فلسفه و فیلم می‌پردازند. این رابطه هم معمولا در ۴ نوع پرداختن به زندگی و تفکر فلاسفه، ساخت فیلم با استفاده از نظریات و تفکرات فلاسفه، بهره‌گیری از نظریات فیلسوفان برای نقد فیلم و فیلم به مثابه فلسفه مطرح است.
رقابت رسانه‌ها در بی‌واسطه‌گی حداکثری با مخاطب
عبداله بیچرانلو، استادیار دانشگاه تهران نیز در این نشست به معرفی کتاب «منطق تحول رسانه‌ای» پرداخت و گفت: این کتاب توسط دیوید بولتر و ریچارد گروسین در سال ۲۰۰۰ نوشته شده که در ایران توسط رحیم قاسمیان در سال ۱۳۸۸ ترجمه و از سوی انتشارات مهر نیوشا و دانشکده صداو سیما به طور مشترک منتشر شده است. دیوید بولتر استاد رسانه های نوین و رئیس مرکز تحقیقات رسانه‌های نوین و آموزش در مدرسه ادبیات ارتباطات و فرهنگ در دانشگاه جورجیاتک و ریچارد گروسین نیز استاد و رئیس بخش زبان انگلیسی در دانشگاه ایالتی در دیترویت آمریکا است که این اثر را به طور مشترک نوشته‌اند.
وی درباره ساختار این کتاب توضیح داد: این کتاب ۱۷ فصل دارد که در ۲ بخش تدوین شده است. بخش اول کتاب در ۴ فصل به موضوع تحول رسانه‌ای و بررسی دو مفهوم با واسطه‌گی و بی‌واسطه‌گی در آن می‌پردازد و بخش دوم این کتاب نیز که از فصل ۴ تا ۱۷ کتاب را دربرمی‌گیرد، به تطبیق این موضوع با رسانه‌های مختلف می‌پردازد. بازی‌های کامپیوتری، عکاسی دیجیتالی، آثار گرافیکی، هنر دیجیتال، سینما، واقعیت مجازی، فضاهای رسانه‌ای، تلویزیون، رسانه‌های مختلف مجازی هستند که در کتاب به آنها پرداخته شده
بیچرانلو با اشاره به نگاه نسبتا مثبت کتاب به فضای مجازی، افزود: این کتاب از جنبه‌های مختلف به بی واسطه‌گی و با واسطه‌گی در رسانه‌های مختلف پرداخته؛ مثلا ارتباط، تعامل و غوطه‌وری مخاطب در یک بازی کامپیوتری بسیار بیشتر از ارتباط و تعامل مخاطب با تلویزیون و به عبارت دیگر ارتباط با بازی کامپیوتری بی واسطه‌تر است. بررسی این موضوع یک فهم کلی نسبت به اثر فناوری بر مخاطب در ما ایجاد می‌کند.
این استادیار دانشگاه تهران درباره نظریات قبرخی متفکران در این حوزه گفت: نگاه مک لوهان به رسانه یک نگاه مطلق و جبرگرایانه است که اساسا رسانه را پیام می‌داند و ظهور هر تکنولوژی به ظهور یک رسانه تعبیر می‌کند. دیدگاه کتاب این است که هر تکنولوژی جدید یک رسانه است ولی لزوما به این معنی نیست بُعد هنری و محتوایی هر رسانه را نادیده بگیریم. نویسندگان این کتاب آن نگاه جبرگرایانه مک لوهان را ندارند و تلاش می‌کنند بگویند که مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی، اجتمکاعی، اقتصادی، هنری و حتی عوامل سیاسی در تحول هر رسانه تأثیر دارند.
وی ادامه داد: این کتاب یک روند تاریخی را بررسی می‌کند و به ما ثابت می‌کند که اگر ما در عصر فضای مجازی و واقعیت مجازی هستیم، این رسانه جدید وامدار نقاشی و عکاسی و غیره است. بر این اساس رسانه‌های جدید بر بستر رسانه‌های قبلی سوار شدند و با تحول و تغییری که در آنها پدید آمد، شکل جدیدی از ارتباط با مخاطبان را با حداکثر بی‌واسطه‌گی ایجاد کردند. به اعتقاد من ۳ کتاب «تکنولوژی رسانه از منظر انتقادی»، «منطق تحول رسانه‌ای» و «تاریخ ارتباطات» یک نگاه متعادل از موضوع در ما ایجاد می‌کند که مطالعه آنها را به محققان و دانشجویان حوزه فلسفه و رسانه توصیه می‌کنم.
مرکز مطالعات فضای مجازی وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران اقدام به برگزاری ۱۰ نشست کتابخوان با محوریت فضای مجازی کرده است که نشست «مهارت‌های مجازی» به عنوان سومین نشست از این سلسله نشست‌ها، ۲۱ اسفند ماه در کانون اندیشه جوان برگزار شد.