به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نشست نقد و بررسی کتاب «پاریس از دور نمایان شد (پاریس به روایت مسافران دوره قاجار)» نخستین اثر از مجموعه ۱۰ جلدی «تماشای شهر» با حضور علی‌اکبر شیروانی، نویسنده اثر؛ احسان رضایی، منتقد و روزنامه‌نگار و جمعی از علاقه‌مندان روز گذشته (۲۶ فروردین ۹۷) در کتابخانه عمومی پیروزی تهران برگزار شد.
نگارش مجموعه «تماشای شهر» با هدف انتقال لذت سفرنامه خوانی و ایجاد نگاهی چندلایه در مخاطب
در ابتدای این نشست علی‌اکبر شیروانی با اشاره‌ای به پیشینه خود، آشنایی با لذت خواندن را مدیون زیستن در خانواده‌ای اهل مطالعه دانست و اظهار داشت: به اعتقاد من زندگی سفری است که گاه سخت و گاه لذت‌بخش می‌شود؛ اما تجارب جدید و گذر از سختی‌ها همواره مسیر را شیرین می‌کند. از سال ۱۳۹۰ خواندن سفرنامه‌ها، به دلیل آشنایی و استفاده از نوع روایت و نثر خاص این متون، در کنار سایر مطالعات، برایم جذاب و جدی شد. از سوی دیگر، مطالعه سفرنامه‌ها و آگاهی از شرایط شهرهای مختلف به دلیل ارتباط با علوم اجتماعی، رشته تحصیلی‌ام در دانشگاه، برایم جذابیت داشت. درواقع مطالعه سفرنامه‌ها دید وسیعی نسبت به شهرها فراهم می‌کند؛ در سال ۱۳۹۵ با پیشنهاد پروژه‌ای، بر آن شدیم که برای انتقال لذت سفرنامه خوانی به مخاطب و ایجاد نگاهی چندلایه و عمیق در وی، یک شهر و سفرنامه‌های موجود درباره آن را موردبررسی قرار دهیم؛ با این نگاه مجموعه «تماشای شهر» نگاشته شد.
در ادامه احسان رضایی، منتقد و روزنامه‌نگار حاضر در نشست که تحصیلات دانشگاهی خود را در علوم پزشکی به انجام رسانده است، پیرامون موضوع سفرنامه نگاری اظهار داشت: در دهه ۱۹۹۰ جمعی از دانشمندان ایتالیایی به پژوهش در حوزه علوم عصب‌شناختی پرداختند که طی آن بررسی‌های بسیاری بر روی مغز میمون‌ها انجام شد تا مشخص شود هنگام انجام یک حرکت همچون برداشتن موز، کدام بخش از مغز فعال می‌شود. این مطالعات یک دهه به طول انجامید و نتایج، حاکی از آن بود که هنگام حرکت میمون برای برداشتن موز، ناحیه بروکا در مغز وی فعال می‌شود؛ علاوه بر این، مشاهده این عمل توسط سایر میمون‌ها و یا کارکنان آزمایشگاه نیز به فعالیت ناحیه بروکا در مغز میمون منجر می‌شد؛ درواقع مغز با مشاهده یک تجربه شروع به فعالیت می‌کند. در سال ۲۰۰۲ دانشمندان دریافتند که اعصابی با نام اعصاب آینه‌ای در مغز وجود دارد که با مشاهده تجربیات دیگران تحریک و فعال می‌شود؛ تماشای فیلم‌های ژانر وحشت و به دنبال آن برانگیخته شدن حس ترس، نمونه ای از کارکرد اعصاب آینه‌ای در مغز است. مطالعه، فرایند دیگری است که اعصاب آینه‌ای را به فعالیت وامی‌دارد؛ درواقع مطالعه داستان، متن و کتاب این اعصاب را بیشتر تحریک می‌کند، چراکه در این موارد ما خود تصویر می‌سازیم.
وی اضافه کرد: با مطالعه «پاریس از دور نمایان شد» بی‌آنکه به پاریس سفر کنیم، مواجهه سایر افراد را با این شهر تجربه می‌کنیم؛ تجربه‌ای که خود هرگز نخواهیم داشت؛ چراکه هرگز نمی‌توانیم در زمان قاجار زندگی کنیم.
«پاریس از دور نمایان شد»؛ برشی از تاریخ که تازگی و شگفتی به همراه دارد
رضایی انتخاب شهر پاریس را هوشمندی نویسنده اثر دانست و گفت: پاریس شهری است که ما ساکنان کل اروپا را به نام این شهر، قوم فرانک (ساکنان کشور فرانسه) و کشور فرانسه شناخته‌ایم. اهمیت مواجهه با شهر پاریس در زمان قاجار این است که ایرانیان پیش از آن مواجهه‌ای با این شهر نداشتند؛ درواقع از زمان هخامنشیان ما با غرب در ستیز بودیم. تنها در دوره قاجار ایرانی‌ها موفق به سفر به اروپا شدند و این تجربیات را با سایر ایرانیان در میان گذاشتند؛ ازاین‌جهت خلق این مجموعه، کاری بسیار ارزشمند است. درواقع این اثر بیانگر اولین مواجهه ایرانیان با شهرهای اروپایی است و ما برشی از تاریخ را می‌خوانیم که همچون تمامی اولین‌ها، اولین عشق، اولین دیدار و ... با خود تازگی و شگفتی به همراه دارد.
۱۲ سفرنامه و ۹ روایت از مواجهه ایرانیان با پاریس
وی افزود: این مجموعه حاوی ۱۲ سفرنامه و ۹ روایت از مواجهه ایرانیان با پاریس است. راویان این سفرنامه افراد مختلف اعم از کشاورز و پادشاه هستند که باوجود تفاوت در نوع روایات و نگاه راویان، همه افراد یک وزن دارند و مواجهه با شهر موضوع اصلی است؛ با این‌حال وجود تفاوت در زاویه دید راویانی که از طبقات مختلف جامعه آن روزگار هستند، امکان انجام مطالعات اجتماعی را از خلال متن فراهم کرده است.
رضایی در ادامه لزوم توجه به مواردی همچون رفع مشکلات تایپی، اعراب‌گذاری واژگان نامأنوس و کم استفاده، گسترده‌تر شدن فرهنگ لغات کتاب و رعایت ترتیب زمانی در ارائه سفرنامه‌ها برای ترسیم تصویری صحیح‌تر از شهر را یادآور شد.
در ادامه این نشست حاضران به بیان نظرات خود در خصوص کتاب پرداختند. پیچیدگی و تکلف در انتخاب واژگان، معرفی راویان در قالب پیوست کتاب و چرایی ارائه اطلاعات متناقض از شهر در خلال سفرنامه‌ها از نکاتی بود که از سوی حاضران اشاره شد.
در ادامه نشست شیروانی با اشاره به مراحل تألیف این کتاب گفت: برای نگارش «پاریس از دور نمایان شد» در گام نخست تمامی سفرنامه‌های باقی‌مانده از دوره قاجار با موضوع پاریس موردمطالعه قرار گرفت و در ضمنِ انجام این کار با انواع روایات در سفرنامه نویسی آشنا شدم؛ سپس تلاش کردم سفرنامه‌ها را به اشکال روایی جدید و آشنا با ذهن خواننده امروزی نزدیک کنم؛ در ادامه اطلاعات نامرتبط با شهر و سفرنامه حذف شد. نهایتاً آماده‌سازی رسم‌الخط و شیوه نگارش، که بعضاً بسیار سخت و پیچیده بود و گاه برای مخاطب دافعه داشت، موردتوجه قرار گرفت. به اعتقاد من ساده‌سازی بیش‌ازحد متن و دست بردن در لحن نثر، به روح سفرنامه و روایت لطمه می‌زند، چراکه زبان هر دوره‌ای از مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، تجربه‌های زیسته و ... تأثیر می‌پذیرد.
وی در خصوص نحوه اولویت‌بندی و چینش ارائه سفرنامه‌ها گفت: در تدوین این اثر لذت مطالعه موردتوجه قرار گرفت؛ به این ترتیب چینش روایات بر اساس معیارهایی همچون سادگی نثر انجام شد؛ همچنین ارائه روایاتِ حاوی توصیف های بیرونی شامل توصیف شهر، معماری، فرهنگ و آداب و روسوم، در اولویت قرار گرفت.
هر کس برداشت خود از واقعیت را ثبت می‌کند
شیروانی پیرامون ارائه اطلاعات متناقض از شهر در خلال سفرنامه‌های موجود در این اثر، گفت: مایه اصلی سفرنامه نویسی ترکیب قدری از واقعیت و خیال است و ما گاهی از خیال با عنوان دروغ یاد می‌کنیم درحالی‌که دروغ نیست؛ درواقع نگاه آدم‌ها در ثبت واقعیت موجود متفاوت است و هر کس برداشت خود از واقعیت را ثبت می‌کند و این خاصیت سفر و سفرنامه نویسی است.
رضایی در توضیح این بخش با اشاره به داستان «فیل در خانه تاریک» مثنوی، اظهار داشت: هر یک از ما بخشی از واقعیت را می‌بینیم؛ این موضوع در مطالعات مرتبطی که در دانشگاه استنفورد انجام شد، به اثبات رسید. درواقع ما هر آنچه را که می‌خواهیم می‌بینیم؛ ذهن ما محدود است و نمی‌توانیم همه واقعیت را ببینیم؛ حتی خیلی وقت‌ها اطلاعات درست در اختیار ما قرار می‌گیرد اما بااین‌حال ذهن در جستجوی یافتن شاهد برای آنچه دوست می‌دارد، است؛ ما آدم‌هایی هستیم که در خانه تاریک هر یک از فیلِ واقعیت دریافتی داریم. خواندن این کتاب و آثاری که دیدهای متفاوتی نسبت به یک موضوع ارائه می‌دهد، ضمن اینکه ما را در دریافت‌های گوناگون شریک کرده، برداشتی منحصربه‌فرد نسبت به موضوع نیز در ما شکل می‌دهد.
وی در خاتمه سخنان خود گفت: لذت خواندن و مطالعه در ارائه اطلاعات جدید است؛ رشد و پیشرفت زمانی اتفاق می‌افتد که چیزی بخوانیم، ببینیم و بشنویم که دقیقه منطبق بر نظرات ما نباشد؛ این تصادم و مقابله نظرات به رشد منجر خواهد شد؛ من از خواندن این اثر لذت بردم و مطالعه آن را به دوستداران کتاب پیشنهاد می‌کنم؛ این اثر درواقع سفری ذهنی به شهری اروپایی است که کسانی در زمان‌های دور انجام داده‌اند و این تجربه دیگر برای ما قابل تکرار نیست؛ ما در دل این سفر و سرگشتگی و حیرت انعکاس یافته در نثرها پاسخ بسیاری از سؤالات خود را می‌یابیم.
شیروانی نیز در خاتمه سخنان خود ضمن تقدیر از حاضرین برای مطالعه این اثر گفت: به اعتقاد من این اثر لایه‌های متفاوتی دارد و این خاصیت متون تاریخی و سفرنامه است. آشنایی با سبک‌شناسی سفرنامه نویسی، نثر شناسی و جذابیت متون کهن هر یک می‌تواند دلیلی برای مطالعه این اثر باشد؛ بااین‌حال در لایه زیرین، این اثر می‌تواند برای مخاطب سؤال ایجاد کرده و به‌این‌ترتیب او را به حرکت وادارد. در واقع ما ناچاریم زندگی خودمان را همچون مجسمه‌ای بتراشیم و کتاب یکی از ابزاری است که در این مسیر به یاری ما می‌آید؛ امید است این کتاب در کنار سایر آثار شما را در ساختن مسیر زندگی یاری رساند.
